Metamorphosis naturalis, ofte Historische beschryvinghe van den oirspronk, aerd, eygenschappen ende vreemde veranderinghen der wormen, rupsen, maeden, vliegen, witjens, byen, motten ende dierghelijcke dierkens meer; niet uyt eenighe boecken, maer alleenelijck door eygen ervarentheyd uytgevonden, beschreven, en na da konst afgeteyckent

Ex Libris
JOHN LANDWEHR
Voorschoten J

METAMORPHOSIS

NATÜRALIS,

OFTE

HISTORISCHE

BESCHRYVINGHE

V A N D B N

Oirfprorrk,aerd,eygen(chappen cnde vreem-
de veranderinghen der wormen^ rupfen, maeden,
vliegen» witjens, byen, mottsn endcdierghelijcke

dierkens meer ; niet uyt eenighe boecken , maec
alleenelijck door eygen ervarentheyd uytgevon-
dcn,befchreven,ende na de konft afgeteyekeat.

Door

JOHANNEM GOED AERDT»

TOT MIDDELBURG 11»

By JaqjiesFierbns, Boeck-verkooper*
inde Globe*

A E N DE
EDELE MOGENDE

HEER EN mijn HEEREN

de GECOMMITEERDE
RADEN

. ƒ Landr ende (fraeflijckfeeyds

VAN

ZEELAND T.

Elijck Godt het begin
is aller dingen,foo is hy
oock het eynde van al-
les : ende ghelijck alles uyt
hem ende door hemis,foo me-
de tot hemRom. i i.wantdaer
en is geen der fchepfelen foo
geringh,of uyt de aendachtige
op-merckinghe der felve kan-
men

DEDICATIE.

men veelfints ende overvloédi-
ghe ftoffe vinden om Godtte
loven , ende fijne wonderlijcke
wijsheyd ende voorfienigheyd
te verwonderen . Dewaerheit
hier van heb ick met ervarent-
heyd bevonden inde wormen,
rupfen , maden , ende dierghe-
licke kruypende ghedierten:
welcke hoe welfe meeft veny-
nighzijn, nochtans voor- de
voghelen tot: een goedt voed*
fel verftrecken. Ende hoe wel
defe dieren by na van een yder
niet geacht en werden , foo fal
nochtans uyt de befchrijvinge

van

D E D I C A T I E.

van defe mijne eyghen bevin-
dinge klaerlick blijcken , dat
inde felfde geen minder , maer
eer onghelijck meerder rede-
nen van verwonderinge bevon-
den worden , dan felfs in de
grootfte fchepfelen , ende die
in haer aen-fien meeft gheacht
worden. Soo dat de wonderen
der Natuyr fich inde kleynfte
fchepfelen als verbergen, ende
ernftelick na*gefpeurt zijnde >
aldermeeft komen te vertoo-
nen. Waer uyt beveiligt wort
het ghene den Goddelicken
Sang-dichter gefegt heeft, dat
(a) 4 de

DEDICATIE.

de goedertierentheid desHee-
ren over alle fijne wercken is,
ende dat hyfe alle met wijf-
heydt ghemaeckt heeft.

De al-beforghende endeal-
beftierende Voorfienigheydt
Godts blijckt onder anderen
inde gemelde dierkens , door
dien fy door haer vernuft fich
weten des winters inde aerde
feer voorfichtelickte bewaren?
want als het grondt-water be-
gint te rijfen fo rijfen fy mede
op-waerts aen ; ende als het
daelt, fo daelen fy mede : ende
als het vrieft,fo houden fy haer

altoos

DEDIC A T I E.

altoos onder de bevrofen aer-
de > ende fy en fullen haer niet
veel dieper begeven uyt vreefe
van het water, ten zy in hoogh
land, gelijck ick fulx dickmael
bevonden hebbe aen de mole-
naers, die fich in Augufto inde
aerde begeven , eer de koude
daeghen komen , ende leggen
haer eyeren inde aerde om
uyt-gebroeyt te werden , eer
dat het grondt- water kompt,
om fich als dan te konnen be-
helpen,

Aen verfcheyden andere
dierkens heeft my het neerftig

onder-

DEDICATIE.

onderfoeck ende de ervarent*
hcydt ^elecrt , datfe des win-
ters inde aerde gelijck alsdoot
Ijggep , ende haer ganfch niet
en. bewegen , ten zy datfe met
de handen gegrepen worden,
wantfo haeftfy de warmte des
hands gewaer worden , foo be-
ginnen fy als op een nieuw te
leven; doch fo haeft die uyt
de handen weder inde aerde
geltelt zijn, fo blijvenfe weder
fonder eenighe beweginghe:
ende fy en komen niet eer uyt
de aerde, voor dathaer voedfel
ghereedr zy > waer by fy leven

kon-

DEDICATIE.

* konnen , t welck haer de Teer

■ voorbedagte Natuyr wel weet

■ te leeren. So datfe haer reec-
i keninge wel weten te maeken

met de fwaluwen , welcke inf-
gelijx niet eer te.VQorfchijri en
komen , voor dat het fowarm
zy , datter voor haer vliegkens
ghevonden worden , welcke
haer eenich voedfel zijn, daer-
fe by leven.

Maer de vee-mollen fchij-
nen alle defe noch in vernuft te
overtreffen , infonderheydt in
het op-bringen ende uyt- broe-
den -van fijne eyeren : Want hy

weet

DEDICATIE,
weet feer behendelick een
kluyt aerde uyt te hol!en,ende
fijn eyeren daer in te legghen,
ende de openinghe weder toe
te maecken , Indien het kout
weder wort, fo neempthy de
gemelde kluyt ofte by na ron-
den bol aerde die hy dus toe-
ghemaeckt heeft , ende weet
de felfde leeger te doen neder-
fincken inde aerde; met de aer-
de van onderen wech te nemen
ende boven te brengen : ende
in teghendeel indiende locht
warmer wort , foo weet hy
die feer aerdigh op-waerts aen

te

DEDICATIE.

I te voeren , end e by -na boven
de aerde tebrenghen, ten eyn-
de de eyeren te beter mogten
uyt-ghebroeydt werden Sy
worden gemeenelick daer on*
trent gevonden > om daer voor
forghe te draeghen j want in-
dien de gemelde klomp aerde
I gebroocken wort ofte de eye-
ren verftroey t , fo en komt 'er
j geenevantot volmaecktheyt,
maerfterven alle.

Inde boflchen , op de vel-
den, inde hoven, huyfen , ja al-
lefints ende rontom ons inde
locht , worden ontelbare ghe-

daen-

DEDICATIE.

daenten van dierkens voort-
gebracht die ons van allen zij-
den omringen , ende dickmael
by de kaers fich vertoonen >
ende ons verfchricken door
haer ghefwerm ontrent haer
vlam, waer doorfe fomtijts
verbrant worden. Onder wek-
ke zijn verfcheyden foorten
van vliegen , motten , uylen ,
maeden ? moggen, ende meni-
gerley andere» Doch van waer
alle defe dierkens haeren eer-
ften oirfpronck nemen, ende
vvatvremde veranderingen van
de een foorte in een ander,

ende

DEDICATIE.

..ende hoedanige vvonderlicke
eygenfchappen die hebben , is
yveynichofby na niet bekent.
Gemerckt de onder- foeckers
der Natuyr dit meeltendeel
voor by lchijnen ghegaen te
hebben > of om datfedefe die-
ren te vveynig geacht hebben,
of om dat hare foorten fo veel-
derley vvaeren > ende vele fo
klcyn, dat haer de möeyte ver-

, droten heeft. Te meer ? devvijle
| ick in cygen perfoon bevon-

, den hebbe 5 dat ick niet alleen
feer grooten arbeyt ende een
onvermoeyelicke neerfticheit,

maer

DEDICATIE.

maer oock menige jaren in het I
na-fpeuren der gemelde din-
gen hebbe moeten befteden.
Hoewel nochtans dit my alles
niet alleen gheenfints en ver-
driet, maer met meerder vlijdt
aengedaen vverde , om na ver-
loop van vijf-en-tvvintig jaren,
oock de volgende(fo veele my
Godt in het toecomende ver-
leenen zal)daer in te belleden.
Teneynde'tghene te vooren
verfuymptende onbekentge-
weeft is, ter eer en Gods, ende
totvermaeck van alle Natuyr-
onderfoeckers" mach in het

licht

DE D T C A T I E.

licht komen y ende blijcken
datter niets vande fchepfelen
Godts verachtelick is , maer
datfe alle feer goet ende met
een onuytfprekelicke wijsheyt
befchickt zijn : ja mede , dat
( buytenhet oordeel ende ver-
wachten der menfchen) inde
kleynfte ende minft gheachte
fchepfelen , de wonderen der
Natuyr aldermeeft: ende by
uytnementheydt ghevonden
worden".

(b) So

a. By voorbeeldt, iflfer niet meer aerdigheydt
endefchoonheydt inde koftelickeghefteenten die
feerkleyn zijn, dan indehooge ende groote klippen
ende fteenrotfen ? Hier uyt blijckti datmen dc

(b) waer-

DEDICATIE.

So dat uyt het na-fpeureri
defer dieren , niet alleen veele
faecken fullen ontdeckt wor-
den

waerdigheydt derfaecken niet uyt de uytwendighe
grootte des lichaems , tnaer de inwendighe kracht
ende geftalte moet af-meten. Auguftinus heefr niec
ontfien een geringhe vlieghe om haer wonderlickc
gedaente , levendige ziele, verfcheyden finnen , co-
leuren, bewegingen, ende fo voorts^boven de fonne
te verheffen. Ende fo heeft hy door een vlieghe de
Marucheen wederlege welcke (om datfe de men-
fchenfomtijtsonghemackaen doen ) loochenden
dat de vlieg hen, mogghen,ende diergelicke dieren,
van Godt ghefchaepen waeren. Siet hier vanby
Auguftinus lib. de duabus ammabus contra Manicbaos.
Daerom oordeelt Aldrovandus in Prolegomenis ad li-
bros de 'wfeftts. Dat defe dierkens infetia genaempt,
volmaeckte dieren zijn ,endegeenfints onvolmaeófc
geacht moeten worden. Want fy hebben yder haer
eyghen lichaem , eygenziel , ende alles dat na haren
aerdt, tot haer onderhoudt ende wefen noodtfake-
lickis. So dat het ten hoogften wonderlick is , hoe
inde kleyne dierkens, (van welke fommige naeuwe-
lijx fonder vergroot- glafen konnen gefien worden)
fo veel verfcheyden leden zijn > waer doorfe bewo-
gen

D E D I C A T IX

den die te vooren verborghen
waeren ; maer oock ftil-fVi j 5
ghens wederleght verfcheyden
dwaelinghen der gbene welck
defen arbeydt ontfiende of lie-
ver verachtende^meynden dat-
fe by-na tot de volmaecktheyt
(b) 2 der

gen ende gcvoct werden ; ja verfcheyden uytwendi-
ge finnen gebruycken , voorteelen , ende fo voorts.
Ja het ichijnt dat defe dierkens het leven eenichfins
vafter aenhangt dan de andere groote dieren. Want
belialven dat de byen ende vlieghen die in het water
verdroncken zijn , inden warmen afl'che weder le-
vendich worden : fo leven menighe foorten vande
infefta des winters inde holen, reten ende heymelio
ke plaetfen fonder eten. Ja de vlieghen fpelen ende
leven eenen goeden tijdt fonder hoofden , als of fy
nerghens van en wiften. Auguftinus verhaelteen
exempel van een veel-voetighen worm , welcke in
vericheyden deelen gbefneden zijnde , alle leefden
ende voortliepen* even of het verfcheyden dierkens
geweeft waren. Leeft daer van lib. dcaium* qutinü-
tatccap. 30.

DEDICATIE.

der kennhTen gekomen waren,
wekkers geringlte deelen haer
noch onbekent waeren. Defe
mijne uytvindinghen heb ick
door den druck gemeen ghe-
maeckt , niet fofeer doormijn
eyghen drift , als wel door het
aenporren ende menichvoüdig
verfoeck van andere ; te meer,
allo ick hier niet op het papier
en (lelie, dan het gene ick ïelfs
in perfoon hebbe ondervon-
den ; wejcke ervarentheyd ick
oordeel de feeckerfte ende
befte te wefen om tot rechte
kenniffete geraecken. Want

waer

D E D I C ATIE.

waer door ift anders ontftaen ,
dat de werelt nufo ontelbare
dwaelingen , voor-oordeelen ,
ende ydele vertellingen ( felfs
in natuyrlicke dingen ) geloof
gheeft i anders dan hier uyt 5
datfe de eygen ondervindingé
na-latende,verleyt zijn gewor-
den door onfekere ende ydele
bedenckingen ; niet willende
haer verftandt voeghen na den
aerdt der faecken , ( welcke fy
nochtans fochten ) maer de
dingen felve draeyen na haere
ydele inbeeldingen. Ende ge-
merckt ick naeft Godt , my

meelt

DEDICATIE.

meeft verbonden achte aend
Overheden die Godt overd
ftadt mijner gheboorte, ende
gheduyrighe woon-plaets ghe-
ftelt heeft; fo heb ick defc mij.
nen arbeyd U Ed. Mogenthe-
dentoe-geeygent, van herten
biddende dat Godt Almach-
tich uwe lofFelicke Regeringe
lan^e ende overvloedelick ge-
lieve te feghenen.

U Ed, Mog. ootmoedige» ende
goedttoilligen dienaer

JOANNES GOEDAERDT.

B Y-VOEGHSEL.

I ,|^M dit bladt niet ledigh te laten, heb ick niet
■Cr^ ongheraden ghedacht hier by te doen voegen
Jeenige veerskens genomen uyt den geleerden Vida
^ lib. 2.de Bombyc. in welcke hy feer aerdichlijck be-
* fchrijft de veranderinge der Sijde- wormen inuylt-
jens ende daema in ghevleugelde witjens. Item de
I wijfe van haer voorteelinghe, ende hoe datfe drye a
vier dagen met dat werck befich zijn : ende waerotn
dat defe witjens niet en eten, maerin korten tijt
fterven , daer nochtans de natuyr ( die niet te ver-
geefs en doet ) haer een mondt ende buyck gegeven
heeft ^ waer van den geleerden Aldrovandus bekent
dat hy geen reden en weet te geven.

I v, * ■>,. "èt^k 4a. 'S *i >'<a

TOCceautem ut rofiro foilem terebravit acuta
^Protinus erumpit vifu mirabile mouftrum
Alitis in pan & bombyx collecta figurant »
Et novafe rerum facies mirantibm offert.
Ergo carceribus cum rupit multa viamvis ,
Etfefec&cis populi eripueretenebris
Alige7h atque iterum lucis venere fub auras ;
harent attoniti r er urn novitate y neque audent
Remigio alarum Je aperto credere ccclo :
Visfimilesquefui tacitènova corpora fecum
Mirarifowta, nee fefeagnofcere in Ma.
Cornua miranturfront'h mirantur & alas $
Et vires nil fupra audent tent are priores
D'$fi> memoresquefmyfedtum neque guflant

FabulOf

Tabitla, nee viu qu<truntaUmentaprkri$,
lantus adhuc me mores ttmor atn dennet orcu
Idcirco aliger* neque frondem fujficegenti
Incaffum> neque pot andos admoveru amnes,

atcjueiterum.
Concubitu indulgent omnes>, ut feminagentis
Munere defunfti vita poft fata reïinquanu
Er fervare genus valeant, Jiirpemque tueri.
Nee veto, velut in fylvis genus omnef erarum 9
Alituumque vagos pasfimfurantur amores »
Sed connubia certa, fed eletli Hymetm.
Jlle fuarri teneu HU fuunh dulciquefruuntur
Amplexu caudts ambo per mutua nexis.
Infianty & validisjunfti compagtbus bozrent*
Nee veneris brevis ufus eriu rider e revintti
Quartam ftpe dtern* nee quas legere relinquent,
JDonec uterque cadat, nee enimfi viribus hauftus
Mas prins occtderiu longurn tarnen ip fa fuperjles
Toemmia erit ; fed ubi concept a effuderit ova ,
Nulla mora t amplexu nondum dtvulfafequetur.
At vero qu& infufa vides mantilibus albis
Semina feu milïi exigui tenmjfima coge.
HM ubi poji omturn fobolis Jpes certa creandx.

Ach dén goedtvoilligen

L E S E R

HOewcl den mcnfch na Godts beeldt,
ende op het eynde der wereken Godts,
als een kort begrijp des wereldts ghefchapen
zijnde, door het verval inde funde , in groote
elende niet alleen , maer oockonwetenheyt
fèlfc van natuyrclicke faccken ghekomen is.
Nochtans is in ons noch over-gcbleven foda-
nigen licht ende bequaemhey t , door welcke
wy met neerftich onder-foeck ende op-merc-
kinge , uyt degefchapene ende fichtbare din-
gen connen verftaen ende bemereken tgene
anderfints in Godt onfienelick is Rom, t . na-
melick fijne ondoorgrondelicke wijsheydt r
goedtheydt, macht, ende föo voorts. Ende
gemcrekt de eere Godts is het uytterfte eyn-
de aller faecken , ende d' erhalven den voor-
naemften plicht der menfehen ; lbo heb ick
na mijn vermoghen . oock getracht yets. uyt
te vinden dat tot dat eynde mochte dien-
ftich welen, Ende fiende dat vande hemelen,
fterren ,gewaflen, dieren, de geftalte des we-
relds , der menfehen : item van Goddelicke,

(c) na-

Am den goedtwilltgen L E S E K.
natuyrelickc, borghelicke ende alderley an-
dere dinghen door verfcheyden hooghe ver*
ftanden veel uy t-ghevonden ende befchreven
was : foo heb ick voor my verkooren een
ftotfc, opvvelckedeandereweynichof niet
by na fchijnen ghedacht te hebben , om hare
gheringhey t ( foo fy dachten ) of oock om de
moeyelicke ende lang-duyrige onder-vindin-
ghe die daer toe vereyft was. Immers dat
mach ick feggen, (hoewel op mijn en des
druckers verfoeck , door den ghelecrdcn D.
Joannes de M e y het naeft-volghende
Capittel ende eenige wcynige aenteytkenin-
ghen by-gevoeght zijn,)dat ick hier van mets
hebbe befchreven dat uy t eenige andere boec-
ken gehaelt is , of van hooren feggen ; maer
alleenclick het gene ick door eygen ervarent-
heydt ende door een veel jarighe ende on ver-
moeyelicke neerftigheydt hebbe uyt-gevon-
den: daer de andere fchrijvers maer in het
ghemecn hebben gefchreven , ende niet vol-
gens eygen ende byfcnderebevindinge. Ende
hoewel mijnen atbeydt maer en gact over
klcyne ende verachte dierkens , nochtans fal
uyt defe befchrijvinge blijeken waerachtich
te wefcn , dat Godt door Natuyre inde cleyn-

Aen den goedtwilligen LES ER.
fte dinghen aldermeeft fijn wonderen ver-
toont ja ongelijck meer dan felfè dickrnael
indegrootftefchepfelen: 't vvelck den groo-
ten Natuyr-kender Salomon oock duydelick
aen wij ft Prov. 30. 24. Defe viere z.ijn vande kjejn-
fte der aerde. Doch de [elfde fijn wijs y met wijsheyt wel ver-
fien. De mieren &c. Daerom heeft oock ten rech-
ten een Poëet gefegt. Eminet in mimmisjnaximus
ipfe Deus. Dat is , den aldergrootften Godt is
inde minfte dingen by uytnementheyt.£nde
Salomon gebiedt den leuyen menfeh te gaen
tot de mieren, ende uyt het aenfien van hare
wegen, (dat is bedrijf) wijs te worden Prov.6.
6.7.8.

Oock quam my inden fin dat alle Godts
wereken goedt zijn gecne uytgheiondert.
Genef r. 31. 1 Thimoth. 4. 4. Pfal. 104. 24.
Boe groot TJjn uwe wereken 0 Heere '?. ghy hebtfe alle met
wtjshejtgemaeckt , bet aerdrijekjs vol van uwe goederen,
Ende daerom en heeft het my niet verveelt
mijne ledighe uyren inde onder-föcckinghe
vanden aerdt, vreemde veranderinge , ende
cyghenfehappen deler dierkens te hefteden.
Waerin ick niet alleen geen verdriet tot noch
toe , maer in tegendeel groot vermaeck ge-
hadt hebbe ; hoewel ick den tijdt van vier

(c) 2 énde

Aen den goedtmüigen LE SER.
encc t wintich jaren daer in befteedt hebbe ,
beginnende anno 1635,

h nde om alles wel uyt te vinden ende te
onthouden , io hebbe ick de rupfen , maden f
wormen ende diergehjcke dierkens onder
gïafön geftelt, met haer natuyrlick voedfel
onderhouden, ende eerfe tot veranderinge
quamen na het leven af gheteyeken t. Oock
heb ick pertinent aen-gheteyekent den tijdt
ende maniere van haere veranderinghen ,
ende't gene daer van te voorfchijn quam, af*
gheteyekent.

lek en heb oock niet ontfien 's nachts by
de kaers te gaen foecken eenighe dierkens
diernen by den dach niet en conde vinden.
Somtijts heb ick met de fpaede gaen foec-
ken cleyne dieren die fich inde aerde ont-
hielden Ende op dat alles te beter mochte
vertoont werden , fo lal een yeder daer toe
begeerich zijnde,niet alleen de afbeeldingen;
maer oock alle de lêlfde door den Autheur
met haere eyghen coleuren nae het leven af-
geteyekent krijgen connen.

Vaert wel.

E enige

Jienïgbe aenteyckeritngbennteefl uyt de voor -reden des feer
gbeleerden ende boogb-beroemden Ulyflês Aldrovan-
dus, over fijn boecken vande dieren infe&a genaempt,
dienende tot verklaringe vande volgbtnde Jtiiftorifcbe
befcbrijvingbe ende bevindinghen.

Riftoteles befchrijft ons vijfderley
foorten van dieren die exanguia, dat is,
fonder bloed of bloed-loos genaempt
werden. De dierkens vande eerfte
foorte worden genaempt infetta: die
vande tweede teftacea , dat is die harde fchelpen heb*-
ben : die vande derde crufiata of cruftacea , dat is die
fchalen of een fachter llach van fchelpen hebben:
die vande vierde moüiaj dat is; lachte: die vande vijf-
de zpopbytd, dat is , die een middel-matighen aerdt
hebben tuflchen de kruyden óf de gewaflèn der aer*
de, endede dieren.

Wy hebben voor-genomen eerft te handelen van
de infetta , om dat defe gedaente is de voornaemfte,
ende veel meer verfcheydentheden heeft dan de an-
dere. Ten anderen, om dat defe dierkens veel tref-
felicker aijn dan alle de andere foorten , gelijck ick
met veele ende feer ftercke redenen foude konnen
bewijfen. Ten derden , om dat vele feer vermaerde
ende voordeftighe mannen my tot dit werck met
grooten ernft hebben aengemaent- Ende ten laet-
iten , om dat tot noch toe niemandt ter deegh ende
naeylch van faeckert van defe dierkens gefchreven
heeft. Hetwelck lichtelicjc ontftaenis, om dat
defe dierkens van het volckom haere kleynheydt

(c) 3 veracht

veracht geworden zijn ^ daer nochtans den onfterf.
felicken Godt , ende fijn dienarefle de Natuyr,fchij.
nenmeer wonders ghefet te hebben in defe kleyne
dierkens . dan inde grootfte dieren die der ghevon-
den worden j om te toonen datmen de faecken niet
en moet afmeten of oordeelen nadegrootheyt van
haere lichamen, maernade uytnementheydt van
haeredeughden ende krachten.

Dit blijckt inde koftelick ghefteenten klaerlick,
welcke hoe welfe ieer kleyn zijn 3 nochtans meer uyt-
nementhedenjende verwonderingein haer vertoo-
nen, dan de groote klippen ende woefte fteenachti-
ge bergen tot aen den Hemel verheven. Indicnmen
een os by een bye, ofeenefelby een mierewilver-
gelijcken; alles wel aenghemerckt zijnde , fal men
rneeruytnementheyd ende wonderen der natuyr,in
defe kleyne ï dan in ghene groote bevinden.

Inde kleynfte dierkens feght Vilnius , en kanmen
noyt genoech verwonderen , hoe de voorforghende
natuyr inde felfde fulcken grooten verfcheydent-
heydt der leden heeft konnen maecken, daerfoin-
mige in haer geheel foo kleyn zijn , datfe of niet, of
immers befwaerlick vande menfchen konnen ghe-
fien werden. Met wat groote konfte zijn in defe
dierkens de leden gemaeckt om te fien , hooren,ge.
voelen, fmaecken, riccken, bewogen te werden, ge-
luydt te geven , gevoedt te werden , haer ghelijcke
voort te brengen , ende fo voorts ? behalven dat in
defe dierkens onghelijck meer verftant of vernuft ,
kracht ende volkomentheydt gefpeurt wert , dan in
vele grove ende groote dieren. By voorbeeldt , de

wormen

wormen die in het houdt voortkomen,hebben fulc-
keftercke tanden , datfehet hardftehondt konnen
door-eten, ende daer uyt haer voedfel nemen»
Daerom en veracht geen kleyne dinghen, want daer
en is in het onderfoeck der natuyr, niet dat tever-
geefs , of onnut is : maer in teghendeel, is de natuyr
nergens meer in haer geheel dan inde kleynfte din-
gen. Wie kan genoech verwonderen de ftoutheydt
der vliegen, dekloeckmoedigheytder wefpen, de
forgvuldigheyt der mieren * de voorfichtigheyt der
byen. Daerom bekent Auguftinus datter niet min,
ja meer reden van verwonderinge , aendachrige op*
merckinge,ende ftofte om Godt (die alles met wijf-
heydt gemaeckt heeft)te loven, gevonden wert inde
kleyne, als inde grootfte dieren. Want hy heeft inde
kleyne gheftelt een onghewoone (choonheydt, een
fcherp gevoelen , ende wonderlick vermeughen , fo
datter meer oirfaeck is om fich te verwonderen
over de fnelle vlucht der vlieghen, dan over den
ganck des elephants of van een os:ende daer is meer
wonders inde wereken der mieren , dan inde laften
die vande kemelen gedraegen werden. Ja (fegt Au-
j^uftinus) jf k en fchaeme my niet een vlieghe te ver-
heften i>oven defonne, door welcke nochtans alle
dinghen in het leven behouden werden , om dat de
yliege een levendichmaeckende ziele heeft. Hoewel
andert 'philofophi, dac Atiguftino niet geern foudea
toettaen, dat defonne, door wekkers middel alle
dieren haer leven ofttfangen, fel vc fondcr levendige
kracht wefenfoude. Den felfden Augufhnus ver-
haelc dat een Chriften op fc-keren tijclt feer vande

(c) YÜe^hcn

vliegen gequollen zijnde een Manicheer ontmoete-
de /die hem by die gelegentheydi fochre te over- re-
den, dat de vlieghen nier van Godt ghefchapen en
waerenmaer vanden duy vel. Maer antwoorde den
Chriften , indien niet God maer den duy vel de vlie-
gen gefchapen heeft , wie heeft dan de byen gefcha-
penraden Manicheer niet dervende feggen,dat fulke
vernuftigheende nutte dieren vanden duy vel ghe-
maed: waren,is in fijn gevoelen befchaemt gemaeót,

Daerom heeft Hieronymus Cardanus beter ge-
oordeelt , fegghende dat defe kleyne dierkens ghe-
maeckt zijn tot een cieraedt des werelds. Want wie
en moet niet belijden, datter ongelijck meer konllc
vereyft is om de ontallicke coleuren defcr dierkens,
ende alle haere nette ende menighvuldige ledekens
wel af te beelden , by exempel van een bye, vlieghei
tnierejvloojrupfe^oterkapehboomworm^alander
ende fo voorts , dan een os of een peerdt , of een ele-
phant te fchilderenr'want even gelijck in een paeuw
de coleuren veranderen na datfe opdees ofghene
wijfe na het licht der fonnegefet zijn , ende nadat
het licht verfcheydentlick van haer af-fchiet 5 fo
wort fulx infgelijx in vele van defe dierkens aenge-
merekt. Sodat een ende felfde plaets c?een tijdt
groen, en d'ander tijdt blaeuw, root, gheel of ander-
iintsgecoleurt fchijnt te wefen.

Hetwoort infectum daer defe dierkens medebe-
naempt werden, beteyekent eygentlick een dier dat
infnijdingen of verfcheyden dcelkens heeft , die ge-
lijck van een gefneden of gefcheyden zijn, hoewelfe
noch ten deeic met hare binnenfte deelen aen mal-

kande-

i kanderen hangen, weické infnijdingen in fommige
op het opper-lijf, in andere aen het onder- lijf , in
fommige op beyde plaetfen gefien werden. In defe

j dierkens en vimmen gbeen vleefch noch beenen ,
maer vets anders in haer plaets , gelijck inde byfon-

! derebefchrijvingebreeder fal blijcken.

Dat defe dierkens volmaeckte dieren zijn blijkt,
omdat onder de dinghen die uyt een onvolcomen
vermenginge beft^e 1 geeneghetelt worden die le-
ven. Want fodanich worden maer alleen genaempt
dedingen die uyt de dampen indelocht verohfaekc
worden , als daer zijn de woleken , regen , winden ,
fneeuw > hagel , donder ende fo voorts. Hoewel uyt
defe gemelde dinghen wel fomtijts eenige dieren te
voorfchijn komen , als padden , vorflehen ,fpinne-
koppen,rupfen,fprinck-hanen. Het is wel waerdat
fommighe defer dierkens niet en hebben alle die le-
den ende bequaemheden , die in fommighe andere
dieren gevonden werden. Maer daerom en moet-
men niet feggen datfe onvolmaeckt zijn. Want yder
heeft alle die leden ende eygenfehappen die tot haer
wefen ende onderhoudt noodich zijn j fo dat elck in
fijn foorte volmaecktis. Want anders en fouder
geen dier volmaeckt mogen qenaempt werden , de
wijle daer geen dier en is , dat alle de leden , eyge n-
fchappen ende bequaemheden te gelijcke ; heeft, die
in fommige andere gefpeurt werden. Ende hoe fou-
de yemant defe dierkens derven onvolmaeckt noe-
men , gemerekt in vele der fel ve (na ghelijckmatig-
heyt te rekenen ) ongelijck meer verftandt , konfle ,
yoorfichtigheydt, vernuft, mmigheyt , kracht ende

andere

andere wonderlike hoedanicheden gefpeurt werden
dan inde groote dieren ; by voorbeeldt , inde zijde-
wormen, byen, fpinne-koppen, mieren, vloon ende
andere ? ende hoewel te vooren verhaelt is , dat defe
dierkens met der tijteen andere gedaente aendoeni
ende van wormen in vliegen of andere dierkens ver-
anderen , nochtans envolgt daeruyt niet, datfete
vooren gheen volmaeckte dieren en waeren, niet
meer als het volgt dat een kalf, geen volcomen dier
of kalf en is , om dat het daer na hoornen krijgt die
het te voren niet en hadde ; of dat een nieuw gebo-
ren kindt, geen volmaeckt dier of menfeh en is , om
dat het noch geen tanden en heeft j of dat een nieuw
geworpen hondt geen volcomen beeft en is, om dac
hy noch niet fien en kan. De natuyr noit konnende
ledich zijn , maeckt uyt alderley ftoffe alderley din-
gen , na dat de gematigheyd ende bequaemheyt der
ftoffe lijden kan. Want het lichaem der menfche
felfs komende tot verrottinge brengt verfcheyden
foorten van wormen voort, uyt welcke verfcheyden
vlieghen geboren werden; fal daerom yemandt met
reden konrien feggen ,dat het lichaem des menfche
te vooren niet en heeft fijn volmaecktheydt gehadt.

Onder defe dierkens infciïa genaempt is een feer
groote verfcheidentheyt,lo ten aenfien vande plaets
in welcke fy geboren worden, als mede de coleuren
ende hoedanicheden harer lichamen; item, ten aen-
fien vande grootte ende deelender lichamen; ten
aenfien van haer voedfel,wijfe van voorteelen ende
haren verfcheyden oirfpronck, ende maniere van
beweginge.;

Daer

J Daer en is by-na geen boom,cruyd, vruch t, faedt,
I lof gewas der aerden , of het brenght fijn eygen wor-
men of eenighe foorte vankleyne dierkens voort.
Ingelijx en 2ijnder geen dieren,of daer worden eeni-
ge byfondere dierkens op of in haer lichaem voort-
ghebracht; als medeuyt de bedervinghe derfelver
lichamen.Selfs de dingen die door konfte gemaeckt
zijn, hebben haer byfondere dierkens die uyt de felf-
de voortgebracht worden , gelijck inde kleederen,
boecken , ende andere dingen te fien is.
1 De infttta die haer vlercken verliefexi , en krijgen
die noit weder , want fy en groeyen noit weder aen.
Infgelijx als de byen haer angel verliefen>fo moeten
diefgelijck Albenus getuygt) vande wonde fterven.

Vele infefta hebben feer lange pooten , fommigc
om datfe te beter foude konnen op-fpringen;andere
om haer vande aerde op te heffen alfe willen vlie- .
gen jende eenige om door de felfde rontom te voe-
len of haer yets inde wech is > door dienfe hardach-
tige oogen ende een fwack gefichte hebben: fo datfe
daer mede haer verweyren, endc't geen haer ver-
hindert , trachten wech te doen ; tot wekken eynde
oock vele langhe dunne ende teere hoornkens heb-
ben aen haere hoofden*

Dereden waerom fommighe vandcfe dierkens
feer vele pooten hebben , feggen cenige te wefen de
koude gematigheydt defer bloedeloole dieren,waer
doorfe traeg zijnde van beweginge,door de menigte
der pooten in haere beroeringhe verlicht worden.
Ten anderen , om datfe verfcheyden infnijdinghen
ende fchydinghen van leden hebben > ende lanck*

werpich

werpich op der aerden liggen, ende d'erhal ven vele
pooten van nooden hebben.

De wijfe op welcke defe infetta voort-komen is
feer verfcheyden , want fommige telen haers gelijo
ke voort gelijck de groote dieren die bloed hebben;
als de mieren , fprinck-hanen , wefpen , &c. andere
brenghen wel wat voort maer niet haers ghelijcke,
maer alleen wormen - y vele foorten en worden niet
voort-gheteelt door vereeninghe van manneken en
wijfken, maer door eenige verrottinge, broedinge
of eenighe warme ende vochtighe floffe , welcke tot
het voort-brenghen eeniger levendighe dierkens al-
derbequaemft bevonden wert : want de Hemelfche
warmte verftreckt haer voor de ziele. Eenige wer-
den ten deelc door voor-telinghe ende ten deele
door eenige verrottinge voort-gebracht.

Onder de gene die door paringhe of door veree-
ninge van het manneken met het wijfken voortelen,
zijn de wtjf kens gemeenelick grooter dan de man-
nekens , 't welck oock infgetijx onder de viflehen
tvort aengemerekt ; want de meerder grootheyt des
lichaems tot deovervloedigher voort-teelinge be-
quaem is.

Het is voor een wonder te rekenen , dat vele van
defe infetfa die wijfkens zijn, degeftalte der leden
hebben die tot de voortelinge behooren,niec onge-
lijck de mannekens in andere foorten van dieren,en
de in tegendeel de mannekens de gedaente defer le-
den,die gemeenelik inde wijfkens is. So dat de man-
nekens hacr niet en voegen inden voorbuik der wijf-
kens, maer de wijfkens in hetiichaem der manne-
kens,

Ic kens, waer doorfe een levendigen waefem ontfan-
gen die haer tot de voor-teelinge bequaem maeckt;
s De infecta worden in het ghemeyn geacht te zijn
. van een koude gematigheyt, ende datfe om die re-
den weynich voedfel van nooden hebben : doch dit
en moet niet van alle foorten verftaen werden, want
daer zijnder eenige die inerckelick heet zijn» gelijck
de byen>de cantbarides ofte groene venijnigen boom-
wormen, &c. den meeftendeel defer dieren en kon-
nen de koude des winters niet uyt-ftaen,maer fter-
ven voor den winter,of liggen als doodt in d'een of
d'ander plaets verborgen , tot datfe met den fomer
gelijck als een nieuw leven aennemen.

De wfeèlaen gebruycken geenen aeflem ofverha-
linge des adems^ gemercktfy kout zijn, endegeen
bloedt noch longer en hebben, ende alleen door het
water of locht die haer omringt, vanbuyten ver-
koelt werden ^ ende die is de reden datfe met olye
beftreken zijnde fterven,door dien de kleyne tocht-
gaetjens door welcke fy verkoelt worden gheftopt
worden , maer door azyn worden die geopent , ende
de dierkens in het leven behouden. Hier tegen wer-
pen fommighe in bedenckinghe , dat eenige infeiïa
groorgeluydt van haer geven , gelijck de byenvlie-
ghen, krekels,muggen,&c. doch dient tot antwoor-
de , dat fodanigen geluydt niet veroirfaeckt en wert
door de tocht van eenighen adem of longher , maer
door het ghedruys dat defe dieren maecken met het
fchudden van haer lichaemende vlercken. Want
indienmen de byen of vliegen eenighe tijt in het wa-
ter hout dat matichlick warm of kout is , fo fullen fy

fteryen:

fterven ; maer met warmen afïchen bedeckt zijnde,
na dat de overvloedige vochtigheyt verteert is, fo
beginnen fy weder te leven ; 't welck niet en foude
gelchieden 3 indienfe heet bloedt hadden , ende byj
gebreck van adem-treckingegheftickt waeren* Enl
hoewel de infefta geen adem en fcheppen , nochtans
leert de ervaren theydr datfe reuck hebben - 3 want de
byen en konnen geen ftanck noch roock verdragen:
ende vele iwp^fterven door den reuck van aenge-
fteken folpher. Oock weten de byen ende muggen
haer voedïel van verren te riecken en te vervolgen.

Het is een (aeck die ten hooghften te verwonde-
renftaet, dat defe kleynegheringhedierkens veel !
ftercker van leven zijn dan meeft alle andere oock
groote dieren , die inde locht fweven , of op aerden,
ofinde wateren leven. Want vele vande injeftain
verfcheyden ftucken verdeelt zijnde , blijven alle de
deelen eenen tijt lanck in het leven , infonderheydt
dielanck zijn , ende veel pooten hebben : ghelijck
oockdeflangen, eggediflen ende eenige weynighc
andere. De vliegen blijven lange in het leven, na
datfe van hare hoofden berooft zijn. Ende hierin
zijn defe dierkens eenige gewaffen ten deele gelijk,
welcke hoewelfe in ftucken verdeelt worden, noch-
tans haer leven behouden,ende yder ftuck inde aer-
de gefet zijnde,brengt fodanigen gewas voor als het
geheel was , daer de deelen van genomen waren : fo
dat haer levendighe ziel in yder deel gheheelick be-
waertwert.

Meeft al de infefta fterven binnen het jaer, uytge-
nomen eenige,die haer des winters ftil ende verbor-
gden

gen houden ,M aer gemerckt verhaelt wert inde vol-
gende befchrijvinge , datter eenige zijn diefeer lan-
gen tijtin haer veranderinge blijven liggen fonder
eenich voedfel 3 niet alleen thien,of elf,maer felfs tot
ontrent vijf-en-twintich maenden; foblijckt daer
uyt de waerheyt van't gene te vooren gefegt is , na*
mentlick dat defe dierkens van een koudt tempera-
ment ofte gematigheyt zijn. Datmen hier op foude
mogen dencken, dat defe dierkens by de locht kon-
nen gevoet werden,gelt jk vande Cbamdeon verhaelt
weit, dat en voldoet niet, door dien de ervarentheyt
geleert heeft, dat den chamseleon door enkele locht
niet gevoet en wert, hoewel hy eenigen tijtin het
leven kan blijven ghevoet zijnde door eenighe feer
kleyne dierkens die inde locht zijn, ende van hem
tot voedfel ingerrocken werden.

Wat de gebruycken defer dierkens aengaet, hoe-
wel vele der felve niet alleen de menfchen ende an-
dere dieren feer veel ongemack aendocn,maer oock
ongheloovelick fchade aen aiderley vruchten ende
gewaffen der aerde aen-brengen - y fo dat Vlïnius ende
andere hiftory-fchrijvers verhalen, dat door defe
ende andere kleyne geringe dieren fomtijts eenighe
ftedenendegeheele landt-ftreken van inwoonders
ontbloot zijn. Nochtans zijnderoock onder defe
dierkens die de menfchen groot gemack ende pro-
fijt toe-brengen , als infonderheyt de byen. Eenige
worden oock inde genees-konft gebruyckt , andere
dienen verfcheyden dieren tot voedfel. Eenige wor-
den gefegt de elementen als de aerde, wattr ende de
locht van yenynige ende quade geftakeniffe te(uy*-
veren. Daer

Dacr zijnder oock die tneenen datfommige van
defe dierkens dienftich zijn om het onfuy vere bloet
eeniger dieren uyc te fuygen.Edog dienen defe dier-
kens infonderheyt om inde feiïde Gods wonderüke
wijshei^ende macht te bemereken, want gelijck het
in een konftenaer meer verwondert wen een cleyn,
ende fubtijl werck,dan't geen grot ende groot is ; fo
iiïer oock inde natuyrmeeft reden van verwonde-
ringe inde cleynfte fchepfelen. Zwingerus verhaelt
in theatro,dat binnen Neurenburgeen yfere vliege
gemaeckt is,welcke vanden huysheer ende eigenaer
in het begin der maeltijt los gelaten zijnde, ron-
tom de geheele tafel vloogh,ende eyndelick tot den
eygenaer weder keerde. Ende plinius verhaeit van
fommigedieganfche waghensghemaeckt hebben,
welcke onder de vlercken van een gemcene vliege
konden verborgen werden. Ick heb in eygher> per-
foonhier binnen Middelburgh gefieneen gouden
langachtige keten,die rontom den hals van een vloo
wiert vaft gemaeckt, ende de vloo fprori^'gemacke-
lick met den ganfehen keten wech.Gelijcker dan iii
defe ende dierghelicke dingen meerkonftis dan in
groote fo oock meerder bewijs van Gods wijsheyt
inde kleyne dierkens. In welcke niet tègcnftaende
fy in haer geheel feer weynich lichaems hebben,
nochtans met onnafpeurelicke verfcheydentheyt
der leden voorfien zijn,die tot haer voedinge,bewe-
ginge , vijf zinnen > voort teelinghe &c. nootfake-
lick zijn.

föyfondere

I

fêyfondere ende wrfcheyden Aen-mercKmgen
yanden aerdt , donder Itcke Verandering?
ende : Eygenfchappen der * Wormen*

Rupfen ende b andere kleyne dieren in het
ghemèph

Ck htbbe voor eerft ghe~
mc rekt , dat even gelijck de
menich ende andere dieren,
door een heymelicke drift

gene-

a. De Dierkens van welcke hiergefprcocken wert,

i noemen de Latinen infecca om datfe ghelijck ai* ver-
fcheyden infnijdingen hebben ; of als in ringhen ver-
deelt zijn , om welcke reden Albertus die annulofa ge-
naempt heeft,

b. De gemelde dierkens 'mfecta genaempt , worden
verdeelt inde gene die in of op de aerde iich onder-
houden; ende die in het water leven V an de gene
die op de aerde woonen hebben fommighe voeten ;
doch andereen hebben geen voeten, gelijck daer zijn
de motten , IJecken , de wormen die inde aerde , of
inden menfche.of in andere dieren groeyen : als mede

| in verfchcyden gewaflèn , fteenen , ende foo voorts*
i . Onder de gene die voeten hebbtn , 2ijn eenige ge-
j vleugel t, andere niet. Die fonder vleugels zijn, bette
\ ben eenige weynigh voeten, namelick fes, als de mie-
re , mol , iuys , &c. of acht voeten , gelijck de Scor-
jpioenen ende fpinnekoppen ; of twaelf voeten , of
A veet*

2 Metamorphosis
genegen zijn haer fel ven voor t-te-fet-
ten,endealfo in haerefoorteeeuwichl
te blij ven, hoe-welfe voor haer ey gen
fel ven den doodt onder worpen zijn c :
\ welck een klaer bewijs is vande al-ï
om-tegenwoordige voorfienigheydt
Godts , waer door hy niet alleen alles
in allen werekt, maer oock alles in ha-
re gedaenten onderhoudt d y datfegh

ick,

veefthien, als de rupfen. De andere worden veel-voe-
tige genaempt, die meer beenen hebben dan de ge-
melde.

De mfecta die vlercken hebben 2ijn tweederley; ec-
nige hebben die open , anderede felfde met eenigh
ander decklel bedeckt , die daerom vagimpennia ge-
naempt werden. Ten anderen, fommige hebben twee,
fommige vier vlercken :ende wederom,eeniger vlerc-
ken 2ijn vlief-achrigh, ende geven door het raecken
niets van haer: maer andere zijn gelijck met eenige
bloeme bedeckt , welcke door het raecken af-ftuyft,
of aen de vingeren hanght, gelijck te iien is inde wit-
tiens, of boter-kappellen,by de Latinen Papi/wnes ge«
naempt,

c> De dingen die onfterflick 2ijn ende niet en vcr-
gaen, en telen niet voort.

d De voortelinghe is dickmael met groot nadeel

i ende

Naturalis. 3
ickjheeftoock plaets in defe dierkens,
want tot dien eynde ftellen fy haer
faedt, ende dat op fodanige plaetfen,
in welcke- het felfde door de Sonne
bequamelick kan uy t gebroeydt wer-
den, ende tegen dien tijd t, opwek-
ken op die felfde plaetfen, deiè dier-
kens haer natuy reliek voedfel kon-
nen vinden. Soo datmen met verwon-
deringhe fiet , datter gheen Rupfen
voort en komen , voor datfe op de
plaets van haer gheboorte , oock mee
eenen haere fpijfe ghereedt vinden :
waer infy geluckigerzijn dan felfs ve-
le menfehen , welcke haere kinderen
voort-teelende , met de op-voedinge

A 2 der

ende ongemacken vermenghtSoo dat door een won-
derlicke genegentheyt ende beleydt der Natuyr, de
fchepfekn eenichfints haer felven verloochenen , tot
onderhoudt van het gemeene.

A 2 c. Aen-

4 Metamorphosi s
der felve verlegen endefeer bekom-
mert zijn.

Maer infonderheydtachteick aen-
merekens waerdigh te zijn 't gene in-
de laetüe bevindinghe verhaelt wert,
dat uyt twee Rupien van een ende
fclfaen aerdt, tweederley endefeer
onghelijcke veranderinge ghekomen
zijn. Wart van de eene rupfehebick
bevonden dat voort-gekomen is een
fchoone boter-kaptlle met vier vleu-
ghelen : maer uyt de andere twee en
tachentig kleine vliegen , welcke alle
van boven uyt het lijf uyt-gekropen
zijn.

Ten anderen , ghelijck ten aenfien
vande verfcheydentheydt der landen,
de menfehen van malkanderen feer
verfchillen in grootte des lichaems,
koleur,geftalte, gematighey t, manie-
ren

Naturali S. . ty
ren van leven,lenghte des hayrs(want
in fommighe plaetien groeythetfeer
lanck, in andere niet langher als de
wolle der jonge lammeren) endefoo
voorts i fo iffer oockia defedierkens
een onbefchrijvelicke verfcheydent-
heydt , na den aerdt ende geftalte van
yder landt. Maer gelijckmen vande
weerdigheydt ende geluckfaligheydt
dermenfchenniet en moet oordeelen
nahetuytterlicke , maer meeft na de
deughtende inwendige geluckighen
fiaet des gemoedts. So heb ick dat
infgelijx aen defe dieren konnen be-
mercken: Want alsick fomtijts een
cierelicke ende fchoone wel-ghefat-
foeneerde Rupfe vondt, io dacht ick
datnahaere veranderinge, daer uyt
een feer fchoonen ny 1 of kapellc (ou-
de voort-komen : ende in tegendeel,

A 3 als

6 Metamorphosis
als ick een lcelicke Rupfe ontmoete, !
foo mevnde ick , dat ick na de veran-
deringe , dacr ny teen graeuwen vuy-
len uyl foude te voorfchijn komen, ;
Nlaer de ervarentheydt heeft my ge-
heel anders geleert, wantuytfchoone
rupfen komen wel leclicke uylen jen-
de uy t leelicke rupfen , feer fchoone
kapellen.

Voorts heb ick oockbemerckt,dat
ghelijck onder de menfehen groote
twiften , haet ende vyantfchap valt ;
dat oock het felde alfo met defe klei-
nedierkens gefteltis. Ende ghelijck
in'verfcheyden Landen de menfehen
vcrfcheydentlick ghevoedt worden ,
fornmige als in Noorweghen niet dan
met ftock-vifch in plaets van broodtj
andere in Indien met Caflavy-worte-
len in plaets vanbroodt 5 endeeenige

ghe-

Naturai.is. 7
ghebruycken meeft tot haer voedtfel
de baften van boomen, bladeren, wor-
telen , kruyden j ja daer zijnder die in
het vleefch ende ingewandt vandoo-
de menfchen een goede fmaeck vin-
den. So ifler infgelijx onder de rupfen
groot verfchil van voedtfelende fon>
mige eten oock de andere op , ende
zijn haer medt-ghefellen tot een be-
graefplaets.

Ten vierden > ick heb oock felfs
vandehope der Chriftenen , welcke is
de op-ftandinge tot een volkomen ge-
luckigh ende eeuwigh leven , eenigh-
fints een voor-beeldt ende ghelijcke-
nifle in defe geringe dieren befpeurt e '
Wantdaerfèin haer eerfte leven maer
cn zijn verachte maden , wormen of

e. Aengefien de op-weckinge der dooden een werek
is dat de gheheele kracht der Natuyre te boven gaet ,
ende derhal ven Gode eygen : fo en kanmen de le.ee-
kerhejdt daer van door geen natuyrelicke redenen

A 4 bewij-

8 Metamorphosis
rupfen geweeft ; fo wordenfe nader-
haudckieine vogelen, die inde vrye
locht , inde hooghte ende by de aen-
genaeme bloemen ende loetigheden
haeronthouden. Edoch eer fy tot dit
leven konnen geraecken,fomoetenfe
haer eerfte lichaem veranderen , ende

voor

bewijfen v rnaer hangt alleen aen den geopenbaerde
wilie ende beloften Gods inde H. Schriften uyt gbe-
druckt Nochtans zijndcr inde Nature wel ctnige af-
beeldingen , welcke by gelijckenifiè-de felfdc eenich-
fints vertooncn.Want men tiet dageiijx dat niet alleen
uyt alderley zaden , maeroock andere dinghen , die
niet tn leven noch gevoelen hebben ; levendige ende
gevoelende dieren voort-komen* Na dat inden W in-
zet de ge wallen ende vele dierkens,een langen tijt als
doodt geweeft zijn, fchijnenfe met het aen-komen
des Somers als een nieuw leven te krijgt n.DeStoifche
Philofophen hebben gelooft dat als de oude wereldt
verbrandt fal worden , uyt de gebrande üollè weder
alles fal vernieuwt ende gelijck als herfchapen wor-
den» Soroaiter onder de Chaldeen , ende Thecpom-
pus onder de Periparetifche Philofophen , hebben de
op-ftandinge der dooden erkc nt 4 Ais mede den Hey-
denfehen Chrylippus, volgens 't gene Ladbntius aen-
tteckt lib* infiit. cap. 23* den llatp ende ontwaec-
kinge uyt den iiaep , is een daegelix ende gemeen
voorbeeldt des doods ende op(ïandinghe #

Naturalis. 9
voor een tijt lanck als inden door leg-
gen , tot datfe een andere geftalte des
ïichaems verkregen hebben. In welc-
ke Veranderinghe onder anderen aen
te mereken ftaet , dat op de plaets
daer de pGoten vande Rupfe gelraen
hebben, daerltaet daernaden rugg'he
van het dier, dat door de verandc-
ringhe voort-kompt : Ende dat den
rugghe geweefi is vande rupie, daer
worden de pooten gevonden van het
dier dat na de veranderinghe te voor-
fchijn kompt ; gelijckinde laetfte be-
vindinghe klaerlickgetoont wert.

lek heb oock aenghemerekt , dat
defè dieren eerfe tot haer veranderin-
ghe komen , van alle haere onreynig-
heden moeten ghefuyvert worden,
want anders en konnen fy niet veran-
deren. Ende dat defe veranderinghe
A 5 met

IO ME T A MOR PH O S I S

met groote rreckingen , arbeydt ende
pijne gefchiet. Doen dacht ick , dat
ons dit een voor-beeldt diende te we-
len ,om onstereynighen van alle bc
fmettinge der ziele ende des lichaems,
omdooronfe doot toe-ganck te heb-
ben tot den throon der genaden inde
hooghfte Hemelen, alwaer niet pn-
reyns en kan in-komen ; want die de
hope der zaligheydt wil verkrijghen ,
die moet hemfelven reynigen gelijck
Godt reyn is ; ende dat vandefonden*
welcke alleen de menfchen voor God
verfoeyelick ende onreyn maecken.
Matth.iiy. 2 (or< 7. i . i lob. 3. jipoci 2.
uyt-treckendeden ouden menfche,op
dat wy den uieuwen Menfche mogen
aen-doen die nae Godts gelijckenifle
herfchapen wort : even gelijck defe
dieren haren ouden huydt af'doen ,

ende

Naturalis. II
cnde een ganfch nieuw ende veran-
dert lichaem krijgen.

Als nu defe dierkens gefuy vertzijn
van alle haere onreynigheden , ioo
gaen fy haer gelijck als in een Graf
beforgen , ende 1 pinnen voor haer iel'
ven een huysken datfeer konftigh is,
ende een wonderliek werck vande
wijfe , voor-bedachte , ende voor'
forghende Natuyre. In dit huysken
laetenfyeen klcyne operónghe, die
feer behendigh gbemaeckt is, door
welcke fyop baeren beftemden tijdt
uyt-komen. In defe huyskenszijnfe
voor haere vyanden ( welcke de mie-
ren zijn) bewaert, ende leggen daer
even als of fy doodt waeren, hoewel
in haer noch een levendigh fop ove-
righ is welck haer ziele is ,ende het
welcke teghen den tijdt van haere

ver-

12 Me T AMO R. PHOS I S

veranderinge endciiyt-komfte begint
opte-fwellen ende tc fermenteren ,
foo datfe weder in een. ander leven
ende in een nieuwe gheftalte des
lichaems te voorfchijn komen. Dit
gaf my in bedencken, dat wy veel
meer voor ons affterven, voor ons
felven behoorden tebeforgen niet al-
leen een bequaeme ruft-placts voor
onfe lichamen , maer boven al de He-
melfche woon-plaetfen onfer Zielen
by Godt, tot welcke onfe Zielen ko-
men moeten na de doodt , namelick
tot haeren oirfpronck diele gegeven
heeft , gelijck het lichaem tot der aer-
den keert daer het uyt ghenomen is ;
yder deel onfes wefens weder-kee-
rende tot fijn begin fel ende eerften
oirfpronck. Ecclefiafi:. 12.

Nochhebickghefien, dat als een

rupfe

Naturalis. 15
rupfe haer tot veranderingeftelt voor
haeren natuyrlijcken tijdt, datis, eerfe
langhe ghenocgh geèten heeft, ende
haeren vollen wafdom heeft j dan en
krijghen fy na haere veranderinghe ,
haere behoorelicke gcftalte niet,maer
zijn leelick ende elendigh, de vleu-
gelen zijn tekort ende verkrompen,
gelijck perkement dat te nae by het
vyergevveeftis j dieanderilntsin den
tijdt van een half uyr net geverft ende
uyt gefpannen worden. So dat hy nu
die vleugelen nieten kan ghebruye-
ken, ende fijn koftniet en kan foec-
ken . ende d'erhalven veel elendigher
is dan te vooren , ende lanxde aerde
kruypen ende vergaen moet. So dacht
ick (by gelijckenifle ) inmijnfelven,
falhet gaenmetde gene die den tijdt
der ghenade in dit leven verfuympt

heb-

14 Metamorphosis
hebben, ende wekkers Zielen met
het geeftelick broodt des Goddelic-
ken Woordts ende Chrifti , niet en
zijn gevoedt, die Tullen een elendige
oprtarTdinghe hebben , ende veel on-
geluckiger worden dan fy in dit leven
gheweeït zijn. Maer in teghendeel »
indien wy in dit aerdfche leven, na
den wille Godts heylighlijck leven ,
fbo hebben wy in Godts Woordt de
belofte, ende in defedierkens eenig-
fints een voorbeeldt j datwynaonfe
opftandinghe vande aerde lullen met
Chrifto inden Hemel op-ghenomen
worden, nieuwe verheerlickte licha-
men vercrijghen , ende metdeliefïè-
lickheden ende foetigheden die ter
rechter-handt Godts eeuwiglick zijn,
verfadight worden: gelijckdefe die-
ren , dieeerft aerdt-kruy pende Wor-
men

Naturalis 15
men waeren ,nu inde locht vlieghen >
ende den honigh ende liefFélickhe-
den der befte bloemen genieten, na
datfe een ander leven ende gheftalte
des lichaems verkreghen hebben.

I ONDERVIND IN GE.

DE Rupfe* afgebeeldt by letterA.
(welcke ick om van andere te on*

der-

a* De rupfen zyn fommighe ruych ende hayrich ,
welcke meeft fenynigh geacht worden; fommige glat
gelijck de Zyd-wormen ende andere. Ende hocwelfe
feergroote fchaede doen aen de boomen , foo 2ynfe
echter feer dienftigh om veelderley gevogelte te voe-
den, Somtijts komen veelderley foorten van Rupfen
in fulcken grooten menichie voort,datter by-nageen
loof van haer overigh gelaten wort : waerom fy oock
een heyr Godts ghenaempt werden , waer door feer
groote fchade den menfehen toe-gebracht wert. JoeU
14. Wat de Kupfe heeft overgelaten , heeft den Sprïnckm
haen afgegeten , ende wat de Sprinckhaen heeft over~
gelaten , heeft den Kever af-gegeten , ende wat de Kgver
heeft overgelaten^heeft den %ruyd~worm af gegeten, c* 2*
2$.al/bo fal ick u lieden de jaren vergelden die den fprinc-
haen, de kever , ende de kruyd-worrri) ende de rupfe heeft
afgegeten : mijn groot heyr dat ick onder ugefonden heh«
te, Siet Amos* 4. 9» &c,

C

i6 Metamor phosis
dcrfcheydcn , den Egel-rups noeme )
heeft haren oirfpronck uythet faedt
dat de paeuw ooge ( van welcke hier
onder gewagh gemaeckt wert)fetop
de tweede foorte vande grootebrant-
nerels , in het Latijn ^/wgenaempt.
Ditkruydt fchijnteen verwarmende
kracht te hebben , dcor-dien het aen-
geraeckt zijnde, door fijnkleine doo-
renkens die op de bladeren ftaen , de
handt feer doet ontfteecken,ende met
puyftcn of bladderkens op-loopen ;
welck ongemackverfacht ende weg-
genomen wert, indien-men deplaets
des brandcs ende pijne vrijft met het
fap dat uyt gras geperft wort.

Defe Rupfe heb ick ghevanghen
den 1 4 Mey , 16^5. ende onderhou-
den met netel-bladerén tot den 11
Junii des (elfden jaers; doen heeft fy

haer

Nat u r a l i s. 17
haer tot de b veranderinghe ghefet,
maeckende het achterfte ey nde vande
veranderinghe feer valt, met den kop
nedet waerts hanghende 5 als te fien is
by letter B.

B Defe

b. Alle Rupfen die eenigh fpindfel uyt haer fel ven
voort-brengen , na datfe iich daer in verborgen heb-
ben , foo krijgen fy een geheel andere gedaente dan-
fe te vooren gehadt hebben» Want te voor warenfe
facht , aten , bewogen haer van d' een plaets na a'an-
derende hadden pooten ; maer nadatiè fichin haer
fpindfel tot veranderingegefet hebben, fo en fietmen
in hae r geen bewegtnge , dan alleen alfmen die aen-
raeckt , fy en eten niet , worden harder , ende men
wortergeen pooten aen gewaer. Siet .ildrovandum
lib.z dt infectiscap* f. uyt defe veranderingen komen
daerna verfcheyden ghedaenten van papi/wnes die wy
witjens of boter-kapellen noemen*

'tGenefich inde gemelde veranderinge vertoont eer
daer de papiliones uyt voort-komen , hebben de ou-
de genaempt chry/a//des ende aurelia* , om datfe fom«
tijts het coleur van goud vertoonen;hoewel der oock
zyn die wit, groen, of van andere coleuren gevonden
worden* Wy noemenfe in het gemeen uyltgiens,hoe-
welfe feer verfchillen in haere gedaente. Doch ge-
meenelick vertoonen fy het fatfoen van een kindt
dat inde luyren gewondenis, met hoornkens ende
gelijck als met een my ter op den kop* Aldrov* ibidem*

B Daer

i8 Metamorphosis

Defe vertooninge duyrde den t\jt
van negen- thicn dagen,als doen quam
daer uyteen fchoonevier gevleugel-
de c Paeuw-oog.gelijckin defe mede-
gaendefiguyre aen-gewefen wort, by
dc letter C.

Als dele Paeu-oogh eerft voort-
quamuythaereveranderinge, waren
haere vleugheleneven als nat papier

geftelt,

c < Daer tyn feer veel foorren van papüiows, of bcter-
kapdkkens , waer van te lien is by <4l4rov. Mouffetus*
Jon/ïonus ende andere. Eenige vliegen by naehte diefe
£ haUnas noemen, andere vliegen inden dach- Beyde
beminnen feer het licht*gene dat des nachts, defe dat
des daeghs (ich vertoont* Die by nachte vliegen, ver-
toonen fch dickmacl ontrent de brandende kaerfen,
lampen, of eenige aidere lichten : ja vliegen fomtijts
daer in , ende worden verbrant. By defe worden niet
fonder reden vergheleken de gene die door onmatige
liefde tot de welluft > of fpijlè ende dranck , faaer feU
ven bederven. Of occk die al te nieuw kgiench zijn
om de Goddelicke gebeymeniflèn te onder-foecken :
want God woont in een cmoeganckelick licht , ende
veel eer fouden wy vanden glants fijner heerlickheyt
verflonden worden, dan fijn geheymen ende onna-
ipeureheke volmaaktheden uyt te vinden*

Het

Naturalis. 19
t geftelt waer uyc eenige druppelkens
1 waeter vloeyden : doch ( dat mijns
• oordeels won derlick was.en op*merc-
kens waerdich) fy wierden inden tijt
van een half quartier vaneen uyr vol-
komentlick ftijf,uyt gefpannen,ende
bequaem om daermedete vlieghen.

Het voedtfel dat defe ghemelde
Paeuw-oogh ghebruyckt, isfuycker
j ende verfcheyden foorten van foetig-
li heden , doch infonderheydt den ho-
I ningh;diefe van de bloemen weten te
haelcn : en boven al beminnen fyfeer
bedorven freuy t , om welckfy tegen
malkanderen dickmael vechten.

Sy verberghen haer des Winters
inde Schoor-fteenen der landtlieden,
uy t welcke ick de felfde ibmtijts met
fterck vyer te ftoocken , hebbe doen
te voorfchijn komen. Oock onthou-

B 2 den

2o Metamorphosis
den fy haerdickmaelinde holle hoo-
rnen.

II ONDER VIN DINGE.
Elijck yder voghel fijnen byfon-
\rf deren aerdt,heeft ten aenfien van
fijn geftalte, eygenfchappen, plaetien
in welcke Cy haer onthouden ende,
foo voorts ; Co mede ten aenfien van j
haer voedtfel ende oirfpronck , welc-
ke in verghelijekinghegeftelt zijnde,
inde dieren fomtijts geheel contrary
b. Want daer den Paradijs voghel ge-
fegt wortfijn woon plaets inde lucht
te hebben, ende fijn aes uytde wole-
ken te haelen ; fo fietmen in tegen-
deel dat den Hoepentoep fijn voedfel
foeckt uyt de vuyligheydt die van
menfehen ende beeften af-gaet. Dit
kan noch klaerder af-ghenomen wer-
den uyt defe made , die wy om de on- 1

rey-

II

Naturalis. 21
reynigheydt van haeren oirfpronck
ende vuy le ftofïè uyt wclcke fy voort
kompt,de fi&ijn-made ghcnaempt heb-
ben. Want fy onthoudt haer inde
vuyle ende ftincke ryolen ende hey-
melickheden in welcke fy oock haren
oirfpronck heeft uyt een verrottinge
die in een vochtige ende warme ftoffe
aldaer veroirfaeckt wert.

Den langen fteert die defen worm
heeft, bewaert hem dat hy in het
voort kruypen niet om en rolt , want
fo haeft hy gewaer wort dat hy rollen
foude, foweet hy dat door het krom-
men des fteerts daedelick te verhin-
deren.

Defen worm heeft (ich tot veran-
deringhe beginnen te ftellen den 16
Augufti, tot wekken eynde fy ghe-
woonelick kruypen indegerren ende
B 3 groe-

Metamorphosis
groeven van oude muyren.Sy verblij-
ven in haere veranderinghe den tijdt
van feventhien dagen. Want na dat
ick hem daer dus lange hadde fien in-
liggen, fo is daer uyt voort gekomen
een tamme bye ^gheli;ek af-gebeeldt

is

d. Hetfehijnt een vreemde faeck te wefen dat de
Byen , ( die fo uyt-nemende vernuftich zijn ende van
wekkers wonderlicke tvereken ende regeeringhe
feer veel , maer echter noyt genoech na waerdig-
heydt ende waerheydt gefchreven is : ) uyt fulcken
gheringhen ftoiïe ende onreyne vuyligheydt voort-
komen. Het is nochtans feecker ( feght Jonftonus in
fijn natuyrelicke Hiftorie i. demfcctis) dat uyt
verrotte Stieren, Oflèn, Koeyen ende Kalvert de Byen
geboren worden* Daer wort by-ge voegt dat de Ko*
mngen ende Hooft-officieren uyt de berfenen , maer
deghemeenebyen uyt het vleefch haren oirfpronck
flemen. Infgelijx mede uyt her merch van het rugge
been ; doch dat die uyt de herfenen komen de
fchoonfte. voorfichtichfte > fterckfte ende grootfte
bevonden worden.

Vande gewoonlicke voortelinge der Byen wort feer
verfchillig gevoelt ende gefchre ven;men liet niet dat
tot dat werk de mannekens met de wijf kens t'famen
komen. Jonftono tejle loco citato , apum coïtus vifus eft
nunquam. Sommige meenen dat de koningen aüeenc
de mannekens zyn ende faedt geven tot de voortee-

linghe ,

Naturalis. 03
is inde tweede af-beeldinge by de let-
teren A. B. C. waer van A. de maede ,
B. de veranderinge der felfde, ende C.

de

linge, ende dat fe daerom grooter 2yn # Den geleer-
den Vollius fchrijft vaiide voort-fettinghe der byen ,
uyt verhael der gene dié mét de byen om-gaen, aldus.
Den Koningh der byen fet fyn faedt in yder huysken*
Dat faedt heeft de gëdatente van een wit blaesken,üyt
welcke een wit wormken voort-corhpt het faedt van
ilaep-kruydt niet ongheiijek. Rontom dit blaeskeri
wort varidè géfrieene byen uyt den daeuvv gedaefi een
taeye witte voehtigheyd* Sodatdefe witte vochtig-
heyt te verghelijcken is by het wit van een ey , maer
het faedt des Koninx by het geele des eys. I^a dat de
gemelde blaeskehs metdefe taeye vochtigheyt om-
Cfrigèlt zyn. fobroeyèn dé broeyd-byen de felfde uyt,
Daerna beginnen fy allenxkens meer en mee|: te fwel*
ïëri, tot datter eyndelick fulcke wormkens uyt-ko-
men ghelijckmen uyt de vette kaefen fier te voor-
fchijn komen. Ten laetften worden daer uyt voort-
gebracht völmaeckte byen , het velleken opensplij-
tende , binnen den tijt van thien , twaelf of meer da-
gen , na dat het béqua'em weder is. Siet ttb. 4. de ido-
lolatnacap, 66.pag< ïfll. ofh dat de by^en gefament-
lick als in eèri regeeringe leven , fo hebbenfe in onfe
ctüyf féhé talé daèr i'xti hac'tf rvaefn gekregen , órh datfe
byeen leven. So dat byen , fo veel is als ^-^w,Om te
béter erirarentheydft te nerheri van haer voorteelinge,
regeringe ehde wereken , fo dunckt my, datmen daer
toe Behoorde të géBruycken Byen-Rorven van glas of
eerïigê doorluchtige ttoife gematckt*

•24 Metamorphosis
de bye vertoont die daeruyt gheko-
men is. Welcke in het eerfte my
fcheen fonder vleugels te wefen , want
in plaetfe vande felve fach ick twee
witte plecken van grootte ontrent
gelijck eenfpelden-hooft, als in mal-
kander gevouwen. Doch de bye be*
gon dadelick die witte plaetfen met
haer achterfte pooten geduyrich uyt
te ftrijeken , ende heeft de felve inden
tijdt van ontrent twee uyren fo net
uy t-gepolyftert, datfe tot volkomene
ende fatfoenelicke vleugelen gewor-
den zijn.

Het voedtfel van defe bye is de
foetigheydt diefe haelt uyt de bloe-
men vanden carduus f)lvepris, daerfe
dickmael op gevonden wort. Oock
eten defe byen fuycker,ende konnen
daer mede eenen langhen tijdt in het

leven

NATURALIS. 2£j

leven gehouden worden. Sy en zijn
niet feer hongerigh, ja konnen den
tijdtvan een-en-twintigh dagen Ton-
der eenigh voedtfel in het leven blij-
ven : een teyeken dat haere ingeboo-
ren warmpte feer wel gematight is
teghen haere natuyrelicke vochtig-
heydt.

III. ONDERVINDINGE.

GElijck meeft alle rupfen haeren
oirfpronck nemen uyt eenigh
faedt * , fo is oock defe rupfe voort-
gekomen van een faedt dat aende bla-
B 5 deren

e. Sommige meenen dat alle dieren oock de infecta
ende de alder kleynfte uyt eenigh faedt geboren wor-
den , ende niet uyt enckele verrottinge ; ende dat de
kleenefaden allelïnts konnen verftroeyt worden, of
met de k.uyden op-gegeten zynde , daer na inde die-
ten of na haer doot uyt de felfde , vetfeheyden dier-
kens veroirfaeckt worden. Ja dat op dierghelijcke
maniere de vorfchen fomtijts konnen inde locht ge-
boren zyn, ende met den regen neder-gevallen; dtor
dien eenich van haer faed inde locht met de dampen
B f op.

i6 Metamorphosis
deren vanden popelicr-boom ghefe
was, ende door de hitte der Jönnefti
uytghebroeyt wiert. Defe Rupienl
eten feer gcernde bladeren vande po-k
pdier-boomen of oock willege boo-lfe
men,welcke beyde bladeren malkan-lfi
deren in krachten feer gelijck zijn, h
Defe Rupfen worden van verden |t
gefien, om haer fchoon wit datfe heb-
ben , ende om datfe haer inde hoogte
op de boomen onthouden ; om welc*

ke

öp-genomett was , ertdedoorde warmpte désluchtl
tot vorichen geworden* Edoch daer zyn fo veel dier-
kens die uyt ïarick verltof ven hout , uyt het fnid'deflf
der befloten vruchten > endé uyt alderiey verrotte
ende bedorven faecken voort-komen , ais mede uyt
enckele broedinge , daer maer eenichiints een bequa-
me VGchtigheyt ende gematigride warmte gevonden
wort ; dat net onmoghefick is in alderiey oirfprorick
der dieren eerïtch èygen faedt aeri te wijfen* Ghelijck
in het vervoïgh defer uyt-virrdinghen noch verder
blijeken fal. Want de warmte ofte natuyre en kar*
lioyt ledich wefen , maer daer eenichfints maer be-
quaeme bereydinghe van ftoffekan vallen, daer uyt
komt altoos yets Jevendichs voorc, fo dat den onder*
ganck van het eene,den op-ganck wort van het ander.

Naturalis. 27
%e reden ick haer tot onderfcheyt , de
tVerde-fienders genat mpthebbe.
11 Ick hebbe defe Rupfe van eten

• verforght vanden 2 1 Mey tot den

• fefden junii , ende als doen heeft hy
fich tot rufte gaen leggen , om na fijn
veranderinge een vroeyelicker leven
te verkrijgen. Ende fy is inde veran-
detinge gebleven den tijdt van veer-
thien daegen, ende doen isdaer üyt-
gekomen eenen witten uyl. Gelijck
inde derde af-beeldinghe te fien is,
waer van A. de rupfe, ende B. denoyi
vertoontjdie daer van voort-gekomen
is. Na dat dituylken met fijn gefel-
fchapeenige dagen vroeylick geweeft
was,fo heeft het fijn faedt gefet.Korts
daer aen is het manneken geftorven t
maer het wijfken bleef noch in het
leven den tijdt van vier-en-twintieh

■da-

a8 Metamorphosis
da<*hen,hoe wel ick nieten konde be-
den eken waerby dat hetfo langhe in
het leven konde blijven , alfo hetgeen
voedfel en gebruyekte.

IV.. BEVINDINGE.

DEfen fWorm wort gevonden in-
de fecreten > nemende (i)nen oir-

fpronck

f. De Wormen worden voort-gebracht by-nain
alderley foorten van dingen , niet alleen door verrot-
tinge maer oock in fatken die tot verrottinge niet en
komen : want (fegt Jonftonusjals de Meulei ars haer
Mokn-fteencn fcherpen , fo vinden fy dat deer wor-
men in geboren worden. Sommige Wormen '"dan ko-
men uyt verfcheyden boomen , ghewaffcn , kruyden:
andere uyt verfcheiden beeften ; andere worden inde
menfehen geboren, of in haer leven, of na haer doot.
Daer worden oock Wormen geboren in fteen-achtige
of fchelp-achtige lange ronde buyskens hangende
aende fteen-klippen of oude fchelpen. Sommige van
defe buyskens zijn recht , andere krom ende om-ge-
draeit. In defe buyfen leven ende worden voort-ge-
bracht wormen ontrent een vinger lanck; Van welc-
ke breeder te lien is by Rondeletius 9 Jonjionus , +ildro*
vandus &c* In het jaer ifp4 wierden in Italien meni-
ge Wormen van een onbekende gedaente iade locht
gefien , welcke gelijckeen dicke wolcke.het licht der
Sonne vèrduifterden. Jon/i.lib.s* de mfectis, caj>. Z*

VI

Naturalis 29
ipronck uytden dreck der menfchen,
ende is feer traegh in het voort-kruy-
pen : fo datmen hem niet Ibnder re-
den mach noemenden yujknkuyaerdt.
Hy leydefich tot veranderinghe den
28 September ende inde felfde blij-
ven ligghen tot den 2 2 O&ober, dat
is vijf-en-twintig daegen. Ende doen
is daet ny t voort-gekomen een kley-
ne vlitghe. gclijckinde vierde figuy re
vertoont aende letteren A. B. kan ge-
ilen werden. Defe vlieghen onthou-
den haer ontrent de plaetfen daerle
van daer ghekomen zijn , ende hebbe
die met fuyeker niet konnen in het
leven houden.

V. BEVINDINGE.

DEfe made of worm heeft haeren
oirfpronck gehadt uy t een war-
me

Metamorphosis
meg vochtighey t , waer door alle ver-
rottinghen ende bedervinghen ont-
ftaen , ende om dat de natuyre of
warmpte niet en kan ledich wefen> Co
wort uy t het verderf van het eene wat
anders gheboren. Want den onder-
ganck van het eene , is den op-ganck
van het ander, ghelijckin veelderley
gelegen theyt bevonden wort. Ende
in het byfonderfo is defen worm ge-
fprooten uyt bedorven drooghen-
vifch , welcke ick onder een glas be-
waert hebbe. Ende ick hebbe bevon-
den dat op den 1 6 Mey defen worm
in een h ey verandert was , ende dat

uit

g. Dat de vochtigheidt ende warmte t' famen wel
ghematicht zijnde , alderbeft bequaem zijn tot de
voorteelinge , als mede tot het groeyen ende voort-
bringen der gewaHèn ende dieren , leert allelanrs de
dagelixe ervarentheidr.

h. Dat uit eyeren dieren komen is ghemeen ; maer
dar een dier iri een ey verandert , ende dat daer uit
weder een ander foorte van gedierte voort-komt,
fchijntfeer vrempt tewefen.

N A T U R A h I 5. 31

uyt dat felfde ey op den 1 1 Juniidaer
na , een groote foorte van een vliege
gekomen is, als by letter E. mach ge-
ilen worden.

VI. BE V1NDINGE. /

HEt begin van defen worm is uyt
de verrottin ge van een xuycker-
wortel, ende heeft inde felfde wortel
fich tot veranderinge gefet op den 9
Augufti , ende is daer uyt voor-ghe-
komenopden 2$ vande felfde maent
een lanck fwart beeftken , gelijck by
letter F. afgebeelt ftaet. Het achter-
ftelijf fleept achter- aen,ende is traegh
in het kruypen , gelijck oock te voo-
ren den worm geweeft was.

Als dit beeftken eerft uyt-komf ,f<>
is het van coleur bleeck-gheel , ende
het lijf vooren watroot-achtigh:maer

daerna

32 Met amor phosi s
daerna wort het hoogher gheel ende
naderhandt amber-achtigh, ende eyn-
delick fchoon fwart. Ick hebbehetby
wat foetigheyt eenen langhen tijdtin
het leven behouden.

VIL VERANDERINGE:

DEfe rupfe eet het loof van brae-
men ende willige-boomen.welck
beyde tamelick verkoelende 2ijn,met
een t' famen-treckende eyghenfehap.
Ick hebbe hem wegh gheiet om tot
fijn veranderinghe te komen op den
1 3 Junii,endely heeft haer fel ven ge-
lijck als begraeven ende in een raft-
plaets begeven tot op den 1 4 Julii, Co
datfe in haer veranderinghe gheble-
ven is den tijdt van een-en-dertigh
daegen. Ende doen is daeruy t voort-
gekomen eenen bruynen uyl , gelijck

VII

VIII

Naturalis. 53
by de letter G. af-ghebeeldt is. Sijn
co leur treckt na den gheelen,ende op
jeder vleughel ftaet een rondt pleck-
jen uytden witten. Defen uyl was na
fijnen aerdcfeerfrerck , hoewel hy in
den tijdt van twee dagen doodt was*
lek noemden hem denvoorfiebtigben y
om dat hy in fijn voort-kruypen feer
feecker ginck.

VUL BEVINDINGE.

DEfe bonte Rupfen onthouden
fich aende Duyn-kanten , nemen
haerfpijfe van verfcheyden kruyden,
ende zijn aen geen eenderley voedt-
fel verbonden, maer weyden wijdten
breedt ontrent de Duynen. Ick en
hadde defe Rupfenaeuwclijx te huys
gebracht , ende met haer coleuren af-
gheteyekent nahet leven, offy ftelde

G haer

34 Metamorphosis
haer felven tot veranderinge op den
i 2 Julii, in welcke fy gebleven is tot
den 5 September, dat is vijfende vijf-
tighdacgen lanck, ende doen is daer
uyt voort ghekomen defen Uyl af-
gheteyekent aen de letter A. Defe
Ruple fcheen teer te zijn, 't welck ick
oordeel veroirfaeckt te wefen, om
dat hy wat te vroegh van fijn ghe*
woonelick voedtiel ontrocken is ge-
weeft. Ick heb hem om ondericheydt
te maecken , den Jager ghenaempt.

IX. VERANDERINGE.

*P\ Eie Rupfe en is de voor-gaende
*-^nietfeer onghchjekin coleuren ;
doch defe is gladt, macr de ander
hayrachtigh ; d J een klein , en d'ander
groot. Dele Ruple gebruyekt tothaer
onderhoudt de bladeren van Sint la-

cobs

Naturalts. gc;
cobskruydr, 'twelckick hem gege-
ven hebbeden rijde van acht dagen.
Hy is in fijn volle kracht inde tnaent
van Julius, want ontrent dien tijde
gaethy fïch tot verandtringe ftellen,
ende blijft als doodt begraeven lig-
ghen aen een ftroo-halm , op fodanige
maniere als aen de letter A uytghe-
druckt is, ineen ftofTè welcke in het
aenfien de geelde zijde te boven gaet.
Volghens mijn eyghen bevindinghe
fo heeft fich defe Rupfe tot verande-
ringhe ghefet op den 24 Julii , ende
ly is in die veranderinghe blijven lig-
gen tot op den achftenMey des vol-
ghenden jaers, ende op dien tijdt is
daer uyt-ghekómen een fchoonUylt-
jen, bontachtigh* teghelijcke fwart
enderoodt: ende heeft fijn twee bo-
ven- ftaende koleüren by-na beheu-

C 2 den.

%6 Me TA MOR PH O SI S

den, uy tgefondert dat het geel in root
verandert is,

Dit Uyltjen heeft drie ën-twintig
daegen fonder eten geleeft , ende na
dat het fijn laedt geftelt hadde is het
gtftorven. Ickhebbe defe Rupfede
Zund-rups ghenaempt , om dathy fijn
verbüjf-plaets altoos inde Duynen
houdt , of dicht daer ontrent.

X. BE VINDIN GE.

ÏN defe Rnpfe heb ickeenen byibn-
deren aerdt ende eyghenfchap ge-
mcrckt. Want daer de andere meeft
alle vochtigh zijn van gematigheydt ,
door dien fy door fappige bladeren
gevoedt ende onderhouden werden,
ende d'erhalven eten ende drincken
te gelijcke ; ende boven haer ghe-
woonelicke ipijfe geen dranck van

noo-

Naturalis 37
nooden hebben. Daer zijn in tegen-
deel defeRupfen feerdroogh van na-
tuyren , ende zijn feer tot den dranck
gheneghen : daer van ick ver trouwe
dat de oirfaeck te vinden is in haer
voedtfel, zijnde de Bladeren van wil-
lige Boomen , welcke van een droogc
ende tTamen treckenden aerdt zijn.

Defe Rupfen nemen haeren oir-
fpronck uyteenen ring, die van klei-
ne eyerkens dicht aen malkanderen
liggende, gemaecktis, enderontom
de dunne tacken der boomen ghefet
worden , ende fo vafl: aende felfde
kleven > datfe met een mes daer van
gemeden moeten werden. Sy konnen
de koude felfs vande hardfte Winters
genoeghfaem uy t-ftaen , Tonder eeni-
ghefchaede vande koude te lijden:
Ende komen uyt haere eyerkens in
C 3 het

Metamor phosi s
het vocr-jaer, doch niet eer voor dat
jfy op de hoornen aen welcke (y door
de Sonne u\ t-gebroeyr werden , hacr
natuyrelijck voedtfel vinden konnen:
foo datmen de felfde niet ghewaer en
wert,of daer is feeckcrlick groente,hy
welke fy in het leven konnen behou-
den werden. Hoewel ick door ey gen
ervarentheydt geüen hebbe,dat defe
Rupfcn uyt haereyerkensghekomen
zijnde, elf weecken-lanck in het le-
ven ghebleven zijn, by occafie datfe
met eenighe tacken fonder op-fet of
voornemen, op mijn folder gebracht
waeren.

Dit heeft my te meer op-geweckt
om naederachttenemenopde veran-
deringhe ende wedervaeren dat ick
van defe Rupfen mochte vernemen ;
ende daerom heb ick de felfde met
voedfel onderhouden ende gequetct

XI

Naturai, is. 59
tot datfe haeren volkomen wafdom
verkreghen hadden , tot dat een der
felfdenadatfe fich gefuyvert hadde,
tot veranderinge ghekomen is op den
2 Junii , ende is fo blijven liggen tot
den eerften Julii, ende doen isdaer
een foodanigen uykjen uyt-gekomen
als by de letter A.te fien is : doch daer
wasweynigh levens by, ende nadat
het eenigre eyerkens geleght hadde is
het ghcftjrven , ende de eyeren ver-
drooghden , om datter gheen manne-
ken by ge weeft en was . Defe Rupfe
heb ickghenaempt den Nat-mus ,om
dathyfo tot den dranck gheneghen
was.

XI. ONDERVINDING E.

r_T Oewel daer weinig Rupfcn zijn
*" -*die de kooien beminnen ,foo eten
C 4 noch-

AG METAMORPHOSIS

nochtans defe feer gcern de favoeycn
ende blom-kooien» in welcke fy groo*
te fchade doen , de bladeren der ielve
tufichen de ribben op etende,maer de
roode kooien en roeren fy nietaen.
S^n meeften vyandt is den kouden
reghen , door wekken hy geheel tot
water verdwijnt, foo datter niets dan
alleen het vel overigh en blijft.

Defe Rupfen hebben tweederley
rijdt van veranderinghe ; want als fy
haerdes Somers tot veranderinge fei-
ten, lbo gefchiet die in eenen korten
tijdt, maer indien haer veranderinghe
inhetna-jaer begint, foo verblijven
fy daer in den ganfchen Winter over.
Ick hebbe defe beyde veranderingen
door eygen ervarentheydt bevonden.
W ant een van defe Rupfen heeft haer
geièt tot veranderinge, ( welcke ick

af-ghe*

Naturalis. 41
af-ghebeeldt hebbe aen de letter A)
bp den eerften Julius , ende op den
twaelfden dagh vande felfde maendt
is daer uyt voort-gekomen een witte
Boter-kapelle , diemen in Hollandt
Wittiens noemt.Doch een ander Rupfe
van defe felfde foorte , heefc haer tot
veranderinghe beghevendcn 17 De-
cember, ende is daer in gebleven den
gheheelen Winter door, tot den i<$
Mey des volgenden jaers , ende doen
quam infghelijx daer uyt voort een
witte Boter-kapelle , de voorgaende
in alles gelijck.

Doch hier ftaet wel aen te merc-
ken , dat ickom verderden aerdtde-
fer Rupfen uyt te vinden , in een an^
der jaer, op den 18 December een
groote menighte van defe Rupfen ge-
nomen hebbe , ende van fpijfe ver-

forgt

42 Me T k MO R PHOS I s
{brgt fo langh alle eten wilden. Doen
heb ick bevonden ende ghefien dat
de Rupicn die minft met fwart ghe-
teyekent waeren , na datfe op- hielden
van eten , vier dagen bleven ftil lig-
gen , ende als doen quamen door de
huydt aen weder -zijden van yder
liupfe ' veertich en oock 50 en 52
kleine Wormkens te voorfchijn :
welcke fo haeft fy uy t-gekomen wa-
ren . yder een geel zijden huysken
fponnen, beginnende van onder op-
waerts , tot dat het boven haer hooft

toe-

/. Defe Hiftorie is ganfeh vreempt , niet alleen ten
aeniïen vande wijfe op welcke ckfe wormen voort-
komen ; maerinfonderheydt om dat een ende felfde
rupfe op tweederley manieren voorteelt ; riamelick
op defe vreemde, ende dan op dcgewoonelicke wijfe»
door haer faedt. Ten anderen, om dar een endefelfdè
Rupfe tweederley voort-brenght , namelick fomtijts
een wittien, ende fomtijts etn vliege. 't Welck noch
meer te verwonderen is , indkn-men de derde wijfe
van voorteelinge inde felfde rupfen aenmerekt , die
hier noch by-ge voegt wert.

42 Me T k MO R PHOS I S

forgt fo langh aUe eten wilden. Doe;
heb ick bevonden ende ghefien da
de Rupfcn die minft met fwart ghe
teyckentwaeren.nadatfe op- hielde
van eten , vier dagen bleven ftil lig
gen , ende als doen quamen door d
huydt aen weder -zijden van yde
fiupie 1 veertich en oock 50 en 5
kleine Wormkens te voorfchijn
welcke fo haeft ly uy t-gekomen wa
ren . yder een geel zijden huyskei
fponnen, beginnende van onderop
waerts , tot dat het boven haer hooi

toe

/. Defe Hiftorie is ganfeh vreempt , niet alleen te
aenlïen vande wijfe op welcke defe wormen voort
komen ; maerinlbnderhe)dt om dat een ende {elfd
rupfe op tweederley manieren voorteelt; namelic»
op defe vreemde.ende dan op dcgewoonelicke wijle
door haer faedt. Ten anderen, om dat een ende felfd
Rupfe tweederley voort-brenght , namelick fomtijt
een wittien, ende fomtijts etn vliege. 't Welck noc
meer te verwonderen is , indkn-men de derde wijl
van voorteelinge inde felfde rupfen aenmerekt , d

N A T ü R A L I S'. 45

toe gm< k. Als fydit alle Co gefpon-
ncn hadden tot haer felfs bewaeringe
teghen de koude vande lucht, doen
tfuam de M >eder-rups uyt wekkers
lijf ly voort-ghekomen waeren , ende
dit fpon de (elfde aile aen malkande-
ren vaft (als met een bandt der lief-
de) opdatfy uythaer veranderinghe
komende, malkanderen (ouden vin-
den, endefaedt na-laten. Ditghe-
daen zijnde, fteide fïch de Moeder-
Rupfè daer by , ende leefde noch met
alle die wonden , (uyt welcke de
veer ich en meer , te voorghemelde
Wormen uyt-ghekomen waeren,)
ende fonder eten,vanden 1 4 Septem-
ber tot den ^8 dito. Ende den 9 Ó&o-
ber zijn uyt de veertigh gliemelde
en meer Wormken s , even foo veel
*v kleine vlieghen gekomen , die maer

/ f Behalvcn dit, foo teelen de vlieghen voort door

44- Metamorphosïs
fes daeghen in het leven bleven.
Noch een ander Rupfe doch vande
felfde foorte, nadatfe fich tot veran-
deren ghevoeght hadde, ende veer-
thien dagen daer in vertoeft , fo qua-
men vooren uyt het hooft der veran-
deringe twee Wormen te voorfchijn.
Ende defe twee Wormen zijn in

mijn

faedt ende vermenginge; waer uyt wormen, ende uyt
de wormen vlieghen voortkomen. Voorts worden
de vlieghen by Mouffietus ende andere in veelderley
foorten verdeelt, fo ten aenlien van haere grootte*
coleuren, en ie ghedaente ; a:s mede ten aenlien van
haeren oirfpronck , want fy oock uyt verfcheyden
dinghendoorverrottinge geboren worden. Daerom
wortter geoorieelt , dat alfer meer dan gewoonelick
vliegen gevonden werden, de locht tot peft genegen
is, gem ïrekt fy uyt een verrottinge voort komen*

De Vlieghen dienen tot fpijfeniet alieen voorde
Spinnekoppen, S valuwen ende andere dieren ; maer
oock voor den Chxm^!eon % ghelijck Moujfetus ghe-
tuyght gheiiente hebben» So dat fonder waerheydt
vele gefchreven hebben , dat dit dier by de locht al-
leen leeft. So yemanit begeerich is om te iïen een
nette ende feer aerdighe befchrij vinghe vanden aerdt
ende uytnemende eygh en fc aappen ende voordeelen
der vliegen, die iefe Luciznus m mufc<£ encomio*

l De

Naturalis. 415
mijn gefichte binnen den tijdt van
ontrent een uyr ende een half ver-
andert in twee Eyeren van coleur
gloeyent-smberachtigh: ende inden
tijdt van derthien daeghen quam uy t
elck Ey een groot-acbtighe Vlieghe
voort, Ovtrwelcke vremdeende ver-
fcheyden manieren van veranderin-
gen,ende dat in een ende felfde foor-
te van Rupfe ick feer verwondert
was, fo dat mijn verftandt als verftelt
ende ftille ftont. Ende dit is voor fo
veel ick tot noch van die foorte der
Rupfen hebbe konnen met ervarent*
heydt uyt-vinden, want ickin allen
defen niets en fchrijve, dan alleene-
lick het gheen ick in cyghen perfoon
bevonden ende gefien hebbe.

XII. BE-

M ET A MO R PHOS I S

Xlf. BEVINDiNGE.

Dit is mede een by fond ere flach
van Rupfen , want ick heb be-
vonden dat hy feer tot drincken ghe-
negenis, ende lijn hooft in het water
fteeckende , heft fich met het voor-
lijf om hoogh * het felfde dtckmael
hervattende, ende kët alfo het drinc-
ken neder-fincken , even op f >dani-
ghen wijle als de Hoenderen doen.
Dele Rupfen en willen niets altoos
eten dan alleen de groote loorte van
gras , ja fouden eer ilerven dan yets
anders proeven.

Na dat de(è Rupfe haer fel ven had-
de ghefuyvert, fo heeft fy haer tot
veranderinghe ghefet op den 7 Junii ,
ende is daer in gebleven tot den der-
den Julii , dat zijn 27 daeghen , als

doen

XII

xm

Naturalis. 47
doen is daer uy t-gekomen een groo-
ten Uyl gheelachtigh, hebbende een
rooc itreepken op elcke Vleughel.
Defe Rupfe bevondt ick dat by dage
feerflaperig ende loom was, houden-
de fich geheel iiil , ende hoewel men
fijn vlercken op licht, lo tretkt hy
die weder ftillekens in. Maer als ick
met de kaershem des nachts of inden
avondt befocht, fo bevondt ick hem
feer levendigh ende van een woelen-
den aerdt. lek heb hem den Dronc-
kaèrdt ghenaempt om dat hy feer tot
het drincken genegen was.

XIII. BEVINDINGE.

Y Der Rupfe is ( gelijck wy in onfe
Voor- reden aen-ghemerekt heb-
ben) van een by fonderen aerdt , ja
(by gelijckeniffeghefproocken ) van

een

48 Metamorphosis
een eygene wijsheydtende voorfich-
tigheydt. Want als defe Rupfe voelt
dat den tijde des jaers beghint te ver-
anderen , den Herft naedert , ende
de koude locht gewaer wort, fo gaea
fy ghefamentlijck voor haer felven
een ichuyl-plaets verforghen , ende
haelen tot dien eynde op de Peer-
boomen of Doorn haghen eenighe
bladeren te iamen met haer fpindfel ,
ende gebruyeken daer toe meeft de
uytterfte toppen vande tacken, om
dat het loof daer meeft teer is ende
bequaemft om gheboghen te konnen
worden , ende alfoo een woon-
plaets voor haer gefamentlick te ma>
ken. Sy miecken defe woon-plaets
feer behendich , want fo langh het
noch goedt weder is fo laeten fy een
openinge om daer uy t en in te gaen »

maer

Naturali s. 49
maer als de koude haer begint te
dringen , fo maeckenfe die woonin-
ge fo dichte toe, datfe felfs door de
alder-ftrengfte vorft niet en worden
befchadicljt , ende door dienfe van
buyten vet-achtich is , foen dringht
daer gheen water in , maer vloey ter
over heen : doch fy lijden grooten
aenftoot vande Meefèn,die defe Rup-
fen feer graeghelick op-foecken en-
de eten,

Defe Rupfe hieldt op van eten den
tweeden Junii, endcftelde fich dan
tot veranderinghe , ende doen is daer
uyt-ghecomen den 30 dito een wit
uyltjen, hebbende op een y der vleu-
gel een root pleckgien. Ick noem
defe Rupfe den l\oeckoeck, om datfy
daer in den felfden gelijck zijn , datfe
van ontrent half September tot het
D begin

<5o Metamorphosis
begin van April in haere fchuyl-
plaetlènblijven, totdatfe de warmte
der Sonnegewaer worden , ende be-
ginnen dan weder te eten.

XIV. VERANDER IN GE.

Tl Oewel de Rupfen meefi alle by
*- jl de Bladeren leven > ende daerom
nietgeern vande felfde wijeken, maer
altoos daer ontrent iich onthouden j
fo en is nochtans dit in allen niet
waerachtich. Wantdefe Rupfen heb-
ben haer verblijf inde Aerde, ende
fchuyleninde Aerde fo langh het dag
is, ende komen eerft te voorfchijn met
de duyfternifle , ende doen by nachte
fo veel provifie van eten op , als voor
den aen-ftaenden dach ghenoegh is ,
endezijn alfo eenichfints deVleder-
muyfen ende Nacht-uylen ghelijck,

XIV

Nat u r a l i s. $i
endedaeromheb ickhemden iSLacht-
uyl ghenaempt. Sy eten Teer geern de
jonghe fcheutjens van verfcheyden
kruyden als onder anderen vankruyf-
kenkruydt ende van tefkenf-kruydt,
welcke kruyden beyde van verkoe-
lenden aerdtzijn,

Defe Rups ftelde fich tot verande*
ringheden 28 April ende is daer in
ghebleven tot op den 9 Junii , ende
doen quam daer uyteenen donckeren
Uyl, welcke fich by daeghe niet en
laet vinden , maer alleen als het duy*
fteris , ende onthouden haer inde ho-
ven daer verfclieyden Kruyden ghe-
plant werden , ende ontrent de bloe-
men uyt welcke ly haer voedtièl ha-
len.

D 2 XV. BE-

Metamorphosis

XV. BEVINDINGE.

ALs ick defe Rups eerft aenfach,{b
dachtmydat hy eenichfints den
aerdt ende eygenfchap des Hipocrits
vertoonde : want hoewel hy feerfnel
is in het loopen , fo is hy nochtans
{iadelick ghertedt om fo wel achter-
waerdts als voorwaerdts te loopen ,
na dat het hem goet denckt. Haer
fpijfe zijn de bladeren der Doorn-
hagen, welcke fy folanghe eten alfe
diekonnen vinden.

Als fy haer tot veranderinge gaen
(tellen , fo voegen fy haer by malkan-
deren in eenen troep , ende y der heeft
fijnen byfonderen draedtdaer hy aen
hanght, waerom de Land- lieden haer
fèoeren-neftelmgen noemen.

Defe Rupfe heeft haer tot veran-

derin-

XV

Naturalis. 53

deringhe gefteltden 5 Junii ende den
2 7 dito is daer af-gekomen een / mot-
te 5 die haer langhendegeern ontrent
de Dooren-hagen onthoudt, tot dat
fy haer faedtdaer op-gefet heeft, ende
datfaedt blijft daer tot het begin van
den naeften Somen want fy en komen
niet te voorfchijn > voor dat haer fpij-
fe voor haer gereedt is.

XVI. BEVINDINGE.

DEfe Rupfen eten de bladeren van
Willighe Boomen ende onthou-

D $ den
L De Motten komen uyt wolle ende menigherley
foorten van kleederen , lo van vellen als van andere
ftoiFe gemaeckt , ende verderven het gene daerfe van
voort-komen , gebruyckende tot fpijfe het felfde dat
haer den oirfpronck gaf Ick heb in mijn cantoorje-
genwoordigh een kleet dat uyt de Straet Davids ghe-
bracht is , ghemaeckt vande buyeken van eenige vo-
ghelen , welckerspluymen met het vel af-ghenomen
Zijnde ende t'famen ghevoeght, de Inwoondeten al
daer tot kleederen ghebruyeken . Uyt dit kleedt fien
ick dat door de warmte een groote menigte van vlie«
ghende Motten voort-ghekomen is die het felfde
ganfeh verteeren ende tot ftof verbrij felen»

34 Metamorphosis
den haer inde fcheuten ofte bladeren
weleke fy te Tarnen woelen met haer
fjpindfel,endemaecken alfo voor haer
(elven een Wooninghe , in weleke fy
haer voor de hitte vande Sonne be-
fchermen. Sy zijn feer fnel in het
kruypen , ende foo haeft fy yets on-
ghemeens ghevoelen behalven den
Windt of yets datfe ghewendt zijn ,
folaeten fy haer felven dadelick met
een draedt na beneden vallen , op dat'
fe niet en mochten verleert of befcha~
dicht werden. Ick noemden hem 'Be-
drieger , want als ick een van defe
Rupfen meynde met de handt te vat-
ten , fo liet hy fich haeftelick vallen ,
fodat ick in mijn meeninghe bedro-
gen wiert. Hy heeft fïch tot Veran-
dcringe gefet den 1 3 Junii endeden
21 dito is daer een Uyltgien uyt-ge-^
komen dat feer vluchtigh was.

Naturalis 55
XVII.BEVINDINGE.

DEfe Rupfe heb ick om fijn by-
fondere ruygicheydt boven alle
andere de fyygen Beyr genaempt. Hy
bemindt feer de Krop falade ende de
Scherley. So haeft als hy eenich gewe*
mei Voelt, of datmen hemyewers me-
de maer facht aenroert , fo gelaet hy
hem als of hy doodt waer,ende houdt
fich ganfch ftil,behal ven dat hy fich in
een rolt als een ronden Bal , ende ver-
heft fijn lanck hayr om hoogh, ghe-
lijck een Eegel- vereken : maer alf-
men hem wil by fijn hayr op-nemen,
folaet hy dat dadelick los uyt-fchie-
ten. De Mufichen ende andere voge-
len en willen defe Rupfen niet eten ,
maer fchijnen een fchrick daer van te
hebben j het kanwel zijn datfe van
D 4 eenen

$6 Met amorphosi s
eenen fenynigen aerdt voor haer zijn ,
ende daer-en-boven Co enisoock haer
aenfien nietaengenaem.

DefeRupfe heeft fich tot verande-
ringhe geftelt den 30 Junii ende den
12 Julii is daer uyt voort gekomen
eenen grooten fchoonen Uyl, welcke
even als het Letter-houdt gepleckt
was. Defè Uyltgiens geven oock haer
ey eren , maer door dien de jon ghen
daer uyt eerft voort-komen ontrent
de maendt O&ober , fo datfe gheen
behoorelicke warmpte konnen krij-
gen , fo kruypen fy inde aerde ende
in andere gaeten , ende onthouden
haer aldaer den gheheelen Winter
over,gelijckickfelfs bevonden hebbe.

XVIII. BEVINDINGE.
rj Et voedtfel van defe Rupfe zijn
*• **de bladeren vande violetten : fy

en

XVIII

XIX

Naturalïs. 57
en konnen de warmte vande Sonne
niet wel verdraeghen , ende daerom
onthouden fy haer altijc ontrent de
aerde, ende zijn moeyelick om te
vinden door hare groenicheydt, welc-
ke veroirfaeckt datmenfe niet licht
vande groene kruyden en kan onder-
fcheydem Sy zijn oock feer vreefach-
tigh , want fo haeft fy yets hooren ,
blijven van ftonden aenfeer ftillelig-
gemendedat vooreenen ruymen tijt,
fo dat het fchijnt als of fy doodt wae-
ren: daer na beginnen fy haer felven
allenxkens ende feer fachtkens te be«
weghen, ende als hy niets verder en
verneempt foishy fnel genoegh om
wechte kruypen.

Na dat ickdefe Rupfe 18 daegen
gefpijft hadde, foo heeft hy hem ge-
fuy vert van alle fijne onreynigheden
D 5 die

58 Met am or phosis
die hy by hem hadde , ende heeft fich
daerna tot veranderinge ge voegt op
den 4 September , ende is daer in ge-
bleven tot op den negenden Mey des
volgenden jaers , dat zijn acht volle
Maenden ende daer over. Tonder dat-
men daer eenich leven in konde ge-
waer worden , ende na dien tijtquam
daer uy t een gemeene Vliege, recht op
haeren tijdt met de warmte der Son*
ne. Ick heb defe Rupfe tot onder-
fcheydt den (Duycker genaempt,

XIX. VERANDERINGE.

T Ckhebbedefe Rupfe met willigen-
* Loof vijfthien daegen in het leven
behouden. Als hy ophielde van eten
fo woelde hy feer eenen ganfehen
dach lanck, (als ofhygroote fmerte
hadde )maer doen ginckhy fich ftil-

lekens

XX

Naturaxïs. $9
lekens tot fijn Veranderinge bege-
ven ende is daer in gebleven vanden
17 Julii tot den 20 Augufli, zijnde
35 daegen, ende doen is daer uyt
voort-gekomen een geele Vliegeeen
Bye gelijck.

XX. VERANDERINGE.

DE Doorn-haghen hebben ver-
fcheyden fborten vanRupfen die
haerhet Loof af-eten , onder welcke
oock defe eene is , hoewel hy oock
eet het Loof van Pruym-boomen
ende Keerfe-boomen. Hy onthoudt
fich feer geern inde fchaduwe van
het Loof, want hetfchijnt dathyde
hitte der Sonne niet verdraegen en
kan. Eer hy fich tot Veranderinge
ftelde heeft hy tot driemalen fijn
Vel verandert , ende op yder reys als

éo Met a mo rphosis
hyfijn Vel verandert heeft, fo houdt
hy ficheenen ganfchen dach feer ftil-
le,tot dat het hooft wat ftij ver gewor-
den is > want de Veranderinge van Vel
vcroirfaeckt een grootefachtigheydt.

Hy (telde fich tot Veranderinge op
den 1 2 Junii ende op den 4 Julii is
daer uyt-ghekomen een fchoon wit
Uyltjen , ick heb de Veranderinge
hiermede af-geteyckent gelijck aen
de letter A te fien is , te meer, om
dat ick hier wat aenme rekte dat ick
aen geen andere ghefien en hebbe,
want hoewel de opperfte fchale fwart
was , foo ftont nochtans daerboven
als op gefponnen fchoone geele zijde,
hoewel ick niet vatten en kan, hoe
die daer boven op gebracht kan zijn.
Ick noemden hem om fijn fnelle
loop, den Schoomn-looper.

XXI« B E-

XXI

Naturalis. él
XXI. BEVINDINGE.

A Lift fchoon dat de Netelen haer
gheweyr hebben waer mede fy
{eer vinnich van haer fteecken : noch>
tans en konnen fy defe Rupfen niet
af-keerenj welcke nieten komen om
te fteecken maer om te by ten : ende
fo lange als de Netelen in haer fleur
zijn , foo en willenfe haer tot geen
Veranderinge begeven. Defe Rupfe
ftelde fich tot Veranderinge den 23
Junii, in welckehy aengeroert zijnde
veel levens betoonde doorfijnbewe-
ginge. Den 9 Julii is daer uyt voort-
gekomen een fchoon gekoleurde Ka-
pelle, welcke lange in het leven kan
blijven. Want defe Kapellen onthou-
den haer den geheelen winter door
inde ftallen der Beeften. Ick gaf hem

den

6l M ET A MO R PHOS I S

den naem van Gulfigaert om dat hy
feerveel at, ja naeuwelijx en konde
verfadicht werden.

XXII. BEVIND IN GE.

HEt is een vermaeck om aen 'te
fien, hoe heerlick defe Rupfe van
koleuren is, ende vande Natuyre ge?
teyckent is , waerom ick hem de Merk
"Velie genaempt hebbe. Sijn fpijfe is het
loof van Keerfen , Amandel , Peeren
ende Pruymboomen. Ick en hebbe
noy t het laedt van defe Rupfen kon-
nen vinden. Syn begin is gelijck een
kleine fwarte fleck , flijmachtich , nat
ende blinckende » ende wort foo al-
lenxkens grooter tot dat hy voor de
eerftc-mael fijn Vel verandert, ende
dan begintmen de koleuren te fien ,
doch hy vervelt daernae noch eenige

rcyfen.

A

Naturalis. 6%
reyfen. Ick heb hem van koft verforgt
20 dagen , ende heeft fich tot Veran-
deringe gefet op den 22 September,
ende is daeruyt- gekomen op den 12
Julii van het volgende jaerdefenUyl
hieraf-geteyekentby letter A. welc-
ke maer twee daeghen in het leven
bleef. So dat hy acht Maenden lanck
geweeft is fonder datmen daer in ee-
nich leyen konde befpeuren : Ende
lach aldus in eenige t' famen-gefpon-
nen bladeren verborgen.

\ XXIII. BEVINDINGE.

HOe-wel-men fegt dat denroock
van gebrande wilden Wijngaert
de Ratten ende Müyfen dooden kan,
nochtans worden dele Rupfen met
datKruydtgevoedt. Doch men wort
haer niet eer op dat Kruidt ghewaer

64 Met AMOR PHOSI s
dan tegen datdaer Befyen aen komen,
ende houden haer daer ontrent lbo
lange tot dat de Befien volkomen
roodt zijn ende af-vallen , ende op
dien rijdt verheft dat loof fyn kracht,
fo dat het niet meer tot voedfel voor
defe Rupfen verftrecken kan/d'erhal-
ven beginnen fy haer in defen tijdt by
gebreck van fpijfe,tot veranderinge te
ftellen. Die ick bewaerde , heeft haer
gefet op den 24 September , ende
doordien het laet op het jaerwas, foo
dat den Uyl die daer uyt komen
mochte, geen bloemen tot fyn voedt-
fel foude konnen vinden hebben, foo
is hy in fyn Veranderinge blijven lig-
gen tot op den 1 3 Junii des naefl: vol-
genden jaers, foo dat hy by-nae negen
Maenden inde Veranderinge gelegen
heeft , ende doen is daer uyt te voor-

fchijn

Natura'lis. 65
fchijn gekomen defen Uyl aengeteic-
kent by letter A van koleur uyt den
geelen , doch na dat ick hem hadde af-
geteyckent fo is hy my ontvlogen , fb
dat ick fijn eynde nieten hebbe kon-
nen fien. Ick noemde defe Rupfe Lof-
poot omdathy fich feer licht van het
Loof liet vallen als of hy geen pooten
gehadt hadde.

XXIV. BEVINDINGE.

DEfe Rupfe is van vooren ende
van achteren ghewapent: van vo-
ren tegen het hooft heeft hy ghelijck
een hardt Schildt bynae een hert ghe-
lijckende, aen wekken kop gheen
oogen en konnen befpeurt werden.
Achter op het lijf heeft hy een ftijve
harde pinne uyt den blaeuwen groen
welcke ickoordeele feer venijnich te

E wefen.

66 Met amor phosi s
wefen. Alfmen het lichaem van defe
Rups met een ftroo of yets anders
aenraeckt , Co werpt hy het achter-lijf
om, ende gebruyckt de gemelde Pin-
ne tot fyn wapen om fich te verwey-
ren. Syn voedrièl is het loof van wil-
lige Bladeren of van wiedaeuw, welc-
ke Cy geern eten. Hy begon fich te
iuyveren endt tot veranderinghe te
ftellen op den i April, gelijck by de
letter A vertoont wort, Defe vertoo-
ninge duyrde den tijdt van 5 5 dagen,
in al defen tijdt vertoonende hy be-
fcheydentlijck een mans aengeficht
met baerdt en knevels , ende voorts
de gedaente van een jongh kindt dat
inde luyren opgewonden is, meteen
kap-doeck over het hooft. Na dat
hy alfoo 5 5 daegen hadde ghelegen,
io is op den 2fMey daer uytvoort-

geko-

Naturalis. 6y
gekomen een feer ftercken Uyl. Ick
noemde defe Rupfe om fyn fenijni-
gen fteerts wille den Tij l fleert»

XXV. BEVINDINGE.

ICkhebbe by ervarentheydt in ver-
fcheyden jaeren bevonden dat de
Sonne-bloemen haer faedt laten val-
len, dat op de Aerde de ganfche Win*
ter door, (hoe ftrengh het oock vrie-
fen mach) behouden wort, endeinde
Lente uyt-fchiet. Defen Worm wacht
na dit loof, ende onthoudt fich inde
Aerde ; doch ick en hebbe defe Ru-
pfe of Worm hier nevens af-gebeeldt
noyt konnen vinden of fien eten in>
den dach , maer ick heb hem des
nachts met de Kaerfè moeten foec-
ken, want eer en komen fy niet voor
den dach om te eten. Na dat ick

E 2 hem

68 Metamorphosi s
hem gevangen hadde, heb ick hem
ondereen Glas geilek, endegefien
dathy noytals des Avondts en begon
te eten. Nae dat hy fich ghefuy vert
hadde, fo heeft hy hem totverande-
ringegefet op den 17 Augufti, ende
is foo inde veranderinge gebleven tot
op den 9 Junii van het volgende jaer,
fo dat hy by na thien Maenden als
doodt inde Veranderinghe ghelegen
heeft, ende als doen is daeruyt voort-
gekomen dit Uyltjen 't welck op yder
Vleugel de gedaente van een O heeft.
Ick heb defeRupfe den Slaepaert ghe-
naemptjom dat hy den ganfchen dach
in flaep legt.

XXVI.BEVINDIMGE.

Elijck de Veranderinghen defèr
V? Dierkens ( van wekke wy hier

fchrij-

XXVI

«ff

V

Naturalis, 6*9
fchrijven) feer vreempt ende won-
derlick fcijn in haer fel ven , fo heb ick
daer-en-bovennoch bevonden datfe
dickmael gheheel buyten mijn ver-
wachten uyt-gevallen zijn. Als by
voorbeeldt in defe Rupfe geteyckent
A. te fien is j ick en hadde gheen
gedachten dat hier van yets fchoons
foude konnen voort-komen , noch-
tans heb ick hem met eenighe andere
voor een tijdt-lanck den koft ver-
forgt, om te fien watter van gewor-
den foude. Ick heb hem onderhou-
den met Olme-bladeren diefe feer
geern eten. Hy heeft een onfatfoene-
licken Kop, rouwende ganfch niet
gepolyftert of net , daer andere in te-
gendeel blincken als een Spiegel. Hy
heeft fich gefuy vert ende tot Vcran-
deringe geftelt op den 7 junii , ende

E 3 op

70 Met amok phosis
op den 20 dito is daer van voort-ge-
komen , een fchoon , vier-gevleugelt
Voghelken , 't welck den gheheelen
Winter in het leven blijft, ten zy
dat het of van andere Dieren verflon-
den worde , of inde netten der Spin-
tiekoppen verhangen. Ick heb dele
Rupfe om onderfcheydt te maecken
de Noort-lfypfe genaempt.

XXVII. BE VIN DIN GE.

ALs de Savoeyen ende Blom-koo-
ien beginnen te fluyten fo wort-
men ontrent de fèlve dickmael ver-
fcheyden Boter-kapellen ende Wit-
tiens gewaer j welcke op de felfde haer
faedt letten : ende als deheete Sonne-
fchijn daer op komt, ib wort dat faedt
opwaerts om hooge getrocken met
de hoofdekens na boven , ende wor-
den

Naturalis. ft
den foallenxkens volwaiTen Rupfen,
die aen de kooien groote fchade doen.
Sy konnen de warme Sonne-fchijn
wel verdragen , maer den lanckduy-
rigen regen geenfints , want dien re-
gen doet haer geheelick verdwijnen
ende fmelten , lb datter niet overich
en blijft dan alleenelick het Vel.

Dcfe Rupfe heeft haer gefuy vert
ende tot veranderinge gefteltopden
3 Augufti , ende op den 17 dito is
daer uy t voort-gekomen een tweede
foorte van Wittiens of Botepkapel-
len,welcke mede den ganfchen Win*
terende fomtijts langherin het leven
blijven. Ick gaf defe Rupfe den naem
van Oroe'vaert om dat hy feerduyfter
van koleur is , ende om dat hy aenge-
röcht zijnde fich by na niet en be-
weegt, ende licht laetdooden jfodat

E 4 hy

72 Metamorphosis

hy van een flaeuW'hertigen endeloo-

men aerdtis.

XXVIII.BEVINDINGE.

DEfe Rupfe bemindt de Roofen
feer , doch en was met enckelde
Roofen niet te vreden, maer ick moeft
hem dobbelde geven. Als ick eenen
dach naliet hem eten te geven , fo be-
gon hy fich dadelick tot veranderinge
te voegen , doch door dat fettenfoude
eenen onvolmaeckten Uyl gekomen
hebben, ende daerom gaf ick hem
eten fo langh hy wilde. Want dit is
in het gemeyn in alle Rupfèn aen te
mercken , dat fo haeft haer de fpijfe
ontbreeckt , fo gaenfe haer tot veran-
deringe begeven : maer indienfe voor
haeten natuyrelicken ende gewoone-
licken tijdt haer voedtfel miflen , fo

komen

XXVIII

XXIX

i

Naturalis 75
komen fy nahaere veranderinge on-
volkomentlick ende feer teer voort.
Maer moeten om haeren vollen aerdt
te hebben , Co lange eten totdatfevan
felfs ophouden ende fich tot verande-
ringe ftellen. Defe Rupfe dan heeft
haer felven gefuyvert van alle haere
onreynigheden, endedaerna tot ver-
anderinge begeven op den i4Augu-
fti , ende daer is uy t-gekomen op den
17 Junii des volgenden jaers een
geele Vliege , fodat hy over de thien
Maendenin fijn veranderinge als doot
ende begrae ven gelegen heeft fonder
eenich voedtfel of beweginge , want
daer en was (in aldien tijdt ) gheen le-
ven aen te be fpeuren. De Vliege die
hier van gekomen is , was feer traegh,
ende loom van leven.

BE-

M ET A MO R PHOS I S

XXIX. BEVINDINGE.
TCk hebbe gemerckt dat defe Rupfe
* groot vermaeck ende fmaeck hadde
in het eten van het loof der roode
Jenevers ofte Aelbefyen > doch heeft
fich feer haeft tot veranderinghe ge-
ftelt na dat hy gefuy vert was , name-
lick op den 12 Julii, ende is inde
veranderinge gebleven tot op den 1 5
Augufti, ende doen is daer uyt-geko-
men een™ Vlieghe die feer graeuw

ende

m % Men leeft 2 Keg. i. 2- dat inde ftadtEkronee-
nen Af-god ge weeft is • die genaempt was Baal-zebub,
dat is>een Heer ofte Meefter der Vliegen,om dat dien
Af-godt geeert wiert,ten eynde hy haer te bulpe fou-
de komen tegen de menichte der Vliegen , die in Pa-
leftina de menfchen veel ongemack ende fchade aan-
brachten* Want dit gevoelen over de reden der gne-
melde benaeminge , denckt ons veel waerfchijnelio
ker, dan dat den Af-godt de gedaente van een Vliege
foude gehadt hebben : gelijck eenige meenen. Ofte
dat hy du^ genaempt geweeft foude zijn , om dat in
fijnen Tempel altijdt vele Vliegen waren , fittende op
de Offerhanden der Beeften, die hem ter eeren, in

groote

Nat ü r a lis. 75
ende fnel in het vliegen was , doch en
bleefmaer4 dagen in het leven. Ick
noemde defe Rupfe Vroegh-op , om dat
hy gewoon was te eten fmorghens

feer

grootemenichte geofFert wierden : daerin tegendeel
de Joden feggen ( hoewelfe millchien hier in , gelijck
in menige andere dingen, weynigh gelopfs verdie-
nen ) dat inden Tempd. te Jerufalem , noch ontrent
de offerhanden die dap: gheflachtet wierden , noyt
geen vlieghen en quamèn, So dat den Afgod defen
naem als tot een fchimp foude gekregen hebben, om
dat hy de orTerhanden die tot fijner eere gedaen wier-
den , niet en konde vande Vlieghen verloHèn, Want
hoe is het eenichfints waerfchijnelick te achten, dat
Ahafia zijnde fwaerlick gequeft , ende verfoeckende
uyt den gemelden Afgodt te weten of hy van fijn
kranckheydt genefen foude , dat hy op dien tijt dien
Afgodt een naem tot fijn fchande ende befpottinge
foude gegeven hebben ? doet tot beveftinge van het
eerfte gevoelen , dat oock Plinius //è> io« cap* 28. ge-
wach maeckt van Volckeren die den Afgodt Myagron
aengeroepen hebben , als met de menichte der Vlie-
gen de Peft veroirfaeckt wiert ; ende datfe alle ftier-
ven , fo haeft men dien Afgodt offerhande ghedaen
hadde. Ende /E/ianus verhaelt in fijn elfde boeck
vande dieren cap. 8* dat eertijts inden Tempel van
jipollo sictruseen Oflè gedacht wiert voor de Vliegen
eermen het Feeft hielt tereeren van dien Afgodt , om
datfe vertreckenfouden, ende datfe merhet bloedt

des

j6 Met amor phosi s
feer vroegh , in het aenvangen des da-
geraedts,
XXX. VERANDER IN GE:

VEle ende verfcheyden Rupferi
beminnen de Violetten-bladeren,
doch defe is een lief hebber vande
dobbelde. Indien het gebeurt dat fijn
medt-gefel hem eer tot veranderinge
ftelt dan hy, fbo n eet hy hem op,

infon-

des gedooden One verfadicht 2ijnde , alle wech gin-
gen tegen dat het Feeft aenginck. Doch inde felfde

f)laets fchrijft hy van vromer Vliegen , die niet door
oon als het ware uytgekocht , maer van felfs door
cerbiedicheyt tot de Afgoden vertrocken , alfmen
haere Feeften houden moeft, Defen naem van Haal-
zebub hebben de Joden den Overften der Duy velen
gegeven M at th. 111.24,. Mare. 3. 22. fo uyt haet ende
verfoeyinge des Afgodts , als tot verkleeninge ende
verfmadinge vande macht des Duy vels.Siet Seldenum
de dis Syns hb* 2. cap. 6.

n é Hoewel het feer gemeen is inde Natuyre, dat
het eene dier een voetfel is voor het ander , nochtans
is het wat feldfaems , dat van een ende felfde foorte,
de dieren malkanderen verflinden,'twelck gemeene-
licknieten gefchiet ten 2y uyt noodt of eenich toe*
val, of immers in weynich foorten van dieren ghe««
fpeurt wert*

XXX

A-B

XXXI

<ÜB» A-B

Naturalis. 77
infonderheydt fo hy eenich gebreck
van fpi;fe heeft j ende dat konnen fy
feer licht doen , door dien de Rupfèn
in haer veranderinge zijnde, gelijck
een kindt inde luyren gewonden , ja
als een dooden in het graf liggen. De-
fe rupfe heeft haer gefuy vert ende tot
veranderinge gefet op den 1 3 Odo-
ber,tot op den 6 J unii des volgenden
jaers ,ende doen is daer uyt-gekomen
dcfen graeuwen Uyl , afgebeelt by de
letteren A. B* dien ick den Brafiliaen
genaempt hebbe.

XXXI. BEVINDINGE.

f~\ Nder alle Rupfen en weet ick
^'gheen jfoorte die moeyelicker te
verdrijven is dan defe : Want ick en
hebbe niet konnen uyt-vinden , op
watmaniere,ofin watplaetfen fy haer

faedt

78 Metamorphosis
faedt ftellen. Doch eyndelick heb ick
na vlijtigh ende lanck-duy righ onder-
foeck gemerckt,datfe haer faedt bren-
gen aen eenige bladeren , ende de felf*
de als dan met bruyn hayr bekleeden,
(evenals of het een beeftken op fijn
felvenwaere. ) Ende weten fich allo
tegen de koude te bewaren. Als ick
defe bladeren open dede , fo vont ick
daer een faedt in dat uyt den groenen
was. DefeRupfen eten geern de bla-
deren vande beyer-hagen ofte kruyf-|
befyen, als mede van ael-beiyen , foo
fwarte als roodeen witte. Sy zijneen
kancker voor defe beiyen , ende hoe
neei ftelick datmen die op-vanght, foo
heb ick bevonden datmen 's ander-
daeghs al weder andere kleyne vindt.
Oock heb ick bevonden dat de voge-
len defe Rupfen niet en begeeren. Sy

ftellen

MïÊ:AM -ë, . Êiië I

.A-B.

Naturalis. 79
feilen haer tot veranderingheop den
22 JuniijWelcke veranderinge ick om
Ijn byfondere nettigheyt hier af-ge-
eyckent hebbe by de letteren A. B.
y bleef inde veranderinge tot den i 3
[ulii, ende doen isdaer uyt-gekomen
ben klein bont Uyltjen, wit ende feer
iierdigh met fwart gepleckt. Alfmen
ïeminde handt heeft oflaet vallen,
00 houdt hy fichofhy doot waer.

XXXII. BEVINDINGE.

DEn taback heeft veel lief-hebbers
niet alleen onder de menichen ,
naer oock defe Rupfen afgeteyckent
len de letteren A. B. fy en willen an-
lers geen kruydt eten: oock en fuljen
y de bladeren van dit kruydt niet
jeern eten , terwijle fynoch nat zijn,
naer wachten liever totdatfe droogh

zijn*

80 Met amo rphosis
zijn. Voorts heb ick gemerckt , datfe
veel liever de groote ende volwa£
fchen bladeren eten dan de onderfte
want die enzijnfoo voedtfaem noc
foo rijp niet.

Defe Rupfe heeft haer ghefuyver
ende tot veranderingegefet op den 3
Augufti, ende op den 17 dito is daer
uyt gekomen een aerdigh Uyltjen dat
iich vinden laet inde hoven ontrent
de bloemen * ende heeft een langhe
ftrael, waer mede het den honig weet
uyt de bloemen te fuygen, ende is fnel
in het vliegen. Ick heb hem den naenv
gegeven van Taback-eter»

XXXIII. BE VINDINGE.

TP\ Efefoorte vanRupfen isfeltfaem
■*~^ende weynigh te vinden , foodati
ick defe alleen maer gevonden hebbej ■

dede

Naturalis. 8i
dede hem in een gelas ende gaf hem
eten,doch bevondt hem vijs ende lec-
ker te wefen,foo dat hy alle dage ver-
fche fpijfe begeerde. Na datickhem
een maendt lanckghefpijft hadde,foo
fpon hy eenige bladeren te famen, on-
der welcke hy fich felven als in eea
graf verberght heeft. Daer na fach ick
dat defe veranderinge haer vertoonde
als een bruy n ey ghelijck by de lette-
ren A. A. te Hen is. Hy (telde fich tot
veranderinge , na dat hy genoegh van
de willege-bladeren geèten hadde^op
den 19 Julii, ende bleef daer in tot op
den 3 Augufti, ende doen isdaeruyt
voort-gekomen een een- voudig Uy 1 t-
jen , dat nochtans mede fijne nettig-
heydtheeft. Dit leefde fonder eten
noch fes dagen.

F BE-

82 MeTAMORP/HOSIS

XXXIV.BEVINDINGE.

DEfe foorten van Rupfen onthou-
den haer in groote menichte by
malkanderen opeenige willege-boo-
men , foo dat defe boomen van veel-
derley foorten van Rupfen gheibcht
worden. Defe Rupfen fijn fchoon van
koleur , geel ende met fwart getey c-
kent,dat leer wel af-fteeckt. Voor aen
den kop hebben fy deghedaente van
een wapen daer een keeper in ftaet ,
den grondt is fwart ende den keeper
geelygelijck inde af-beeldinghe A. te
fien is. Sy heeft haer gefuy vert ende
tot veranderinge gefet op den 8 Au-
gufti, ende is in fijne veranderinge ge-
bleven tot op den 30 Mey des vol-
genden jaers, datisdentijdt van on-
trent thien maenden: ende doen is

daer

Naturalis. 83
daer defen Uyl uyt-ge komen, welcke
(èer fterck was, hoe- wel hy maer
twee daghen in het leven bleef. Om
fijn gedaentes wille, gafick hemden
naem vanden geden-lvapen-drager.

XXXV. BEVINDINGE.

"P\ Efe Rupfen onderhouden haer
■*~^felven op de roode Ael-befyen,
welckers bladeren fy feer geern eten.
Het is een ongemeene flach van Rup-
fen: want daer de andere Rupfen haer
pooten in het midden hebben , daer
heeft defe haer pooten aenhetachter'
lijf, ende doet daer mede groot ghe-
welt. Als hy van d'een plaets tot een
ander, of vanden eenen tack tot den
anderen gaet, foo vat hy den tack tuf-
fchen fijn achterfte pooten wel vaft,
ende recht hem op indehooghte ghe-

F 2 lijck

84 Met amorphost s
lij ck een flangc,ende voel t op die wij -
feallefints ,ofhy voorder, of op een
bequamer plaetfe komen kan of niet.
Hy houdt üch fo vaft met die achter-
ftepooten,datmen feer befwaerelick
hemyewers af kan krijgen.Defe Rup-
fe heeft haer ghefuyvert ende tot ver-
anderingegefetóp deneerften April,
ende opden 24 Junii , is daer uyt- ge-
komen een Uyltjen , dat mede niet
vreemt en is van teyckeninge , doch
het was teer ende leefde weynigh
tijdts.

XXXVI.BEVINDINGE.

Y~\ EfeRupfeaf-gheteyckentby de
letteren A.A. is een wonderlick
fchepfel.endevan een vreemde geftak
te : hy heeft boven op fijn lijf vijf bof-
fen van hay r , ende voren aen den kop

twee

XXXVI

ƒ

)

N A T U K A t l S. '85

twee hoornen van hayr , gelijck een
fleck, (ende daerom noemick hem de
fleck-rupfe) ende achter op het lijf de
gedaente vaneenfteert, infgelijx van
hayr j ende uyt het midden vande
hayr-boffen rijfèn noch eenige kleine
hayrkens^die haer wat hooger verheft
fen , ende tot cieraet verftrecken. Hy
heeft fijn vermaeek ontrent den duyiv
kant, ende vindt daer verfcheyden
kruyden tot fijn voed tfel. Ick en kon-
de echter niets vinden dat hy eten
wilde ,ende daerom heb ick hem met
der haeft af-gheteyekenr, want hy be-
gon fichdadelick tot veranderinge te
ftellen, makende fijn graf ofte fchuyl-
plaets van fijn eygen hayr dat hy op
het lijf hadde, met fijn quijlfel ver-
menght.Hy begaf fich tot veranderin-
ge op den 10 Julii , ende is daer in ge-
F 3 bleven

86 Met a mo rphosis
bleven tot op den 8 Augufti , ende
doen quam daer uy t eenen graeuwen
uyl,nadenblaeuwen treckende. Als
defen uyleerftuyt-ghekomen was,fo
bedecktehy een langhen tijdtfijnoo-
gen met fijn voorfte pooten , als ofhy
delocht niet en konde verdragen.

XXXVJI.BEVINDINGE.

Niet tegen-ftaende dat de bloemen
feer weynigh vande Rupfen be-
focht worden, fo en fijnfe echter, daer
niet geheel vry van. Want defe Rupfe
af-ghetcyckent aen A, doet aen de
bloemen groote fchade. Sy eten feer
geern het befte uy t de jenofïèlen * ofte
roodeangers ende teft-bloemen. Ick
hebbe bevonden datfeden ganfehen
dagh haer inde aerde onthouden,ende
niet dan des nachts aen de bloemen

komenj
/ . I

XXXVII

A

XXXVUl

Naturalis 87
komen , 10 dat ick die niet dan by de
kaerfle en hebbe konnen achter-hac
len.Ick heb hem gefpijft metde voor-
genoemde bloemen (want hy eer fou-
degeftorven hebben , dan yets anders
geeten) tot den 30 julii, doen begaf
hy fich tot veranderinge , en is daer in
ghebleven tot op den 2 3 September,
ende doen is daer defen rooden uyl
uyt-gekomen ,dieweynigh trjdtleef-
de. Om de groote fchade die hy doet
inde bloemen,heb ick hem den Verjlm-
der genaempt.

XXXVIII. BE VIN DIN GE.

ÏCkbevindedatdefe rupfe ende vele
*andere het willegen loof beminnen.
Waer van de reden my dunckt te zijn,
dat dit loof van eenen drooghen aerdr,
is , waer door de over groote vochtig-
F 4 heydc

88 Met amor phosis
hey dt defer wormen gematight wort.
Defe rups is feer vreefachtigh , ende
daerom oock geveynfi: van aert.Want
alftnen hem eens aenraeckt,forolt hy
in malkanderen , ende blijft een tijde
langh ganichftil liggen, als of hy doot
waer,ja laethem om en weder rollen,
ende tuy melen fonder lichte roeren,
ende dicht gefloten blijvende. Maer
indien men hem wat te hart druckt ,
fo en kan hy dat niet verdragen ende
moet fijn gheveynftheydt ftaecken :
waer uyt een voor-beeldt van veel
huychelaers ende gheveynfde men-
fchen by ghelijckenifle kan genomen
worden , ende heb hem den Hypocrijt
genaempt.

Na dat ick defe Rups foo langhe
ghe voedt hebbe als hy eten wilde ,
foo heeft hy hem fel ven ghefuyvert

ende

XXXDC

Naturalis. 89
ende tot veranderinghe begeven op
den 10 September, ende op den 10
Junii des volgenden jaers isdaer uyt-
gekomen eenen witten Uyl met fwar-
te ftippelkens op de vleugels. Den
ganfchen eerften dach na fijn voort-
komfte hielt hyhem feer fhlle, maer
daerna begon hy te woelen ende
vluchtich te werden.

XXXIX. BEVINDING E.

DEfe kleine Rupfe heeft haer ver-
maeck inde hoogte ende laet fich
vinden op de olme-boomen , wek-
kers loof hy tot fijn voedtfel ghe-
bruyckt. Hy en kan de koude niet
verdragen, maer wort lichtelijck door
de felfde gedoodt, Hy heeft hem ge-
fuyvert ende tot veranderinge gefet
op den 28 Augufti onder een vlies
F 5 dat

M ET A MO R PHOS I S

dat hygefponnen hadde, 'twelckfo
blanck ende fo net was , als of het ge-
polyftert fil ver geweeft hadde. Hy is
gebleven inde veranderinghe tot den
i juniides volgenden jaers, fodat hy
over de neghen maenden inde veran-
deringe geweeft is , ende doen is daer
uyt-gekomen een 0 vliege af-geteyc-
kent aen A. ick heb defe rupfe den
fprinckrhaen genaempt r om dathy met
een flag feer haeftelick fich van d'een

plaets

o. Uyt defe ende alle de voorgaende ende volgende
hiftorien blijckt , dat de natuyre fomtijts uyt haer ei-
gen felven een veranderinghe maeckr , vande eenc
foorte in een ander , hoewel fulx de oude vreemt ge-
acht hebben. Want een Rupfe of worm is een ander
foorte van gedierte ais een bye , witjen , motte , of
vliege, in welcke fy verandert welden. Diergelijck
ghefchiet oock inde ghewallèn, want ghelijck Dodo-
naeus verhaelt , het gebeurt feer dickmaels , dat fom-
mighe ghewaflèn , ofte door het neerftigh meften en
bouwen,oft oock door onachtfaemheydt vande gene
die hét landt gade ilaen , ofte oock door eenigen ey-
ghen aerdt , van haer gedaente verfcheyden worden,
^nde by na in een ander gheflachte fchijnen te willen
treden, Sict//3, i*cap % i %

Naturalis. 91

plaets op d'ander werpt, gelijck een
fpiinck-haen.

XL BEVINDINGE.

DE effchen-boomenen zijn mede
niet vry vande Flupfen^want daer
fijnder vericheydene die fijn loof op-
eten. Defe Rupfe af-gheteycken t aen
de letter A. weet feer aerdigh het
effenen bladt toe te rollen , om fich
daer mede teghen de heete fonne-
fchijn tebefehermen. Hy verandert
verfcheyden reyfen fijn wooningege-
lijck de boeren in Noor- wegen doen,
alffe met haer vee een plaetie kael op-
geeten hebben, fo verhuyfen fy na een
ander landt-ftreeck. Defe rupfe heeft
haer gefuy vert ende tot veranderinge
gelet opden 2^Junii,endeopden 26
September is daer uyt-ghekomen een
motte j als te fien is by de letter B.

VER-

02 Me TAMOR PHO SI S

XLï, VERANDER INGE.

DEfe dierkens af-geteyckent aeh
A. vindtmen ghemeenelick» op
de jenyver of aelbefye-hagen,daer ee-
nigh vyer op gevallen is. Onder aen
de hagen fietmen menige kleine dier-
kens als luyf kens , welcke defe wor-
men tot fpijfe gebruycken : ende van-
gen de felve met ftil te liggen , want
dan komen defe luyf kens en loopen
rontom haer henen, ende op het lijf,
welcke fy dan met hetlpitsvan haere
becken weten te vatten , ende uyt te
fuygen. Dit dier heeft fich tot veran-
deringe gefet op den 1 o Junii , ende
op den 30 vande felfde maent isdaer
een vliege van voort-gekomen,fo dat
inden tij t van elf dagen van een worm
een vliege geworden is. Ick heb hem

den

XLI

Naturalis.

den bedriegber genaempt, om dat hy
feer liitelick de dierkens die hy tot
fpijfegebruyckt, weet te vangen, üch
foftil houdende , als of hy doodt Waer.

XLII. BEVINDINGE.

TEgen dat de moerbefye-boomen
haer loof uyt-werpen, fo komen
de zijde-wormen te voorfchijn , vin-
dende de bladeren der moerbefye-|
boomen tot haer voedtfel bequaem :
hoe- wel ly jonck zijnde , oock wilde
(ichorey ende latoe eten, door-dien
de moerbefye-boomen, feer laete , ja*
alderlaeft onder de boomen haer bla-
deren krijgen. Eer defe wormen gaen
fpinnen, fo fuy veren fy haer fèlven
van alle onreynigheydt diefe by haer
Jiebben. 160 zijde- wormen , geven
gemeenelick aen zijde een once ende

80

94 Met amor phosi s
80 graen. Defen worm heeft hem tot
veranderinge gefteltden 14 Septenv
ber , endedaer is den 24 dito een wit
uyltjen af gekomen. Eer datdefe uylt-
jens paeren, fo reynigenfy haer fel ven
van alle vuy lighey dt, fo wel het man-
neken als het wijf ken , ende na dat fy
(met de achterfte deelen)aen malkan-
deren- geweeftzijn , fo leght het wijf-
ken 166 eyerkens. Indienfe niet en*
paeren fo leggen fe wel eyeren , maer
fy zijn alle onvruchtbaer, ende ver-
droogen. Somtij ts raecken dele uylt-
jens wel voor de tweede-mael aen
malkanderen.dochdaer en komt niets
van. Sy fter ven gemeenelick voor den
tijdt van ia dagen.

XUI1 BÈVINDINGE.
Tl Oe-wel dit een klein dier is , fó
* -*gebruyckt het nochtans defen di-

ftel

XLTV

Natur.ai.is. 95
ftel af-gheteyckent aen A. tot fijn
voedtfel , daer de groote beeften die
niet en begeeren . Het heeft fich tot
veranderinge gheftelt op den 9 Julii ,
welcke veranderinghe ick om haere
aerdigheydts wille hebbe af-gheteyc-
kent by de letter B. in het midden.
Het opperfte heeft de ghedaente van
een keyfers kroone , ende daer onder
een dootf-hooft : van onderen heeft
het de ghelijckeniffe van een wapen,
dat met goudt of illver in-geléght is f
even ak het wapen van een bode.De-
fe vertooninge duyrde twaelf dagen ,
ende doen is daer een groen beeftken
van voort-gekomen , metfès pooten,
'twelck ick hier af-gefchildert hebbe,
ende de groene fchildt-padde ghe-
naempt.

VER-

Met amor phosi s

XLIV. VERANDERINGE.

"P\ It volghende dierken en is het
■*-^voor-gaende niet Teer ongelijck»
het gebruyckt voor fijn voedtfel de
meliiïe ofte confelie de greyn , wek-
kers fapineen roomermet wijn, ghe-
druckt zijnde de pijne van het gra veel
feer verfacht.Als dit dier voortkruypt
ib heeft het achterop fijn lijfde ghe-
daentevan een fwarte waeyer, (na
welekeickhetoock den naem gege-
ven hebbe ) welcke als het voort-
kruypt, geduyrighljek beweegt, ende
achter op fijn rugge werpt , gelijck of
het tot verkoelinge diende. Dit dier
{telde fich tot veranderinge den 7 Ju-
nii ; ende na thien daeghen is daer dit
beeftken af-gekomen , af-geteyckent
byB.

BE-

Naturalis. 97

XLV. BEVINDINGE.

DEfè Rupfen hebben een wonder-
lickenoirfpronck ; want ick heb-
be bevonden op het willegen-bladt
eenige kleine rupfen, in order ftaende,
op de wijfe van een kegel-fpel > ende
als fy haeren vollen wafchdom ver-
kregen hadden, fobegondely haerte
buygen ende tot eten te begeven.ende
aten al het opperfte ende fijnfte van
het loof af, fo datter niet overigh en
bleef, als een dun vlief ken.

Defe Rupfeis eerftuytdengeelen,
endedaer nawörtfe fwart. Syftelde
haer tot veranderinge denj J unii,ende
den 18 dito quam daer van dit beefl;-
ken, af-gheteyckent by A. ende is
fchoon blinckendgroen.Hoe datmen
defe dierkens fchut, fo en vallen fy
G echter

98, Met a m o r pho si s
echter niet af, want aen haer achter-
lijf heBbenfe wat lijm , waer mede
fy fo vaft over al aen-kleven , datfe
niet en konnen vallen j ende daerom ;
heb ick hem den///w/t genaempt.

XLVI.VERANDER1NGE.

DEfe maden-worm heeft haeren
oirfpronck uyt het binnenfte
vande fuycker-peeren , al waer hy fijn
wooninge heeft, ende alle fijn noodt-
fakelick voedtfel vindt. Beeft fich tot
veranderinge geftelt den 3 Augufii ,
ende den % Julii van het volghende
jaer is daer defe motte van voort- ge-
komen , gheteyckcnt by B. foodat
hy elfmaenden lanckinfijn verande-
ringe als doodt geleghen heeft, Ick
noemde hem van fijn fpijfe den
f eer-eter.

BE-

Naturali s. 99

XLVII. BEVINDINGE.

DEfen worm ghebruyckt tot fijn
yocdtfel ecnige kleine dierkens
diemen groene luyfkens noempt ,
welcke de vettigheydt vande roofe-
bladeren eten. Soo dat het allefints
blijckt , datter niets foo klein of foo
groot is,of het heeft fijn vyandt- Met
hetdiekfte eynde van fijn lijf houdt
fich defen worm vaft , ende met het
dunfte eynde 'twelck fijn fnuyt is ,
daer taft ende flingert hy mede aen al-
len zijden , om te voelen of hy eenige
vande gemelde dierkens gewaer kan
worden. Ende als hy wat kan krij-
gen , fooihcft hy fijn fnuyt om hooge ,
op dat de dierkens haer nergens aen
fouden vaft houden , ende dan fuygt
hyfe droogh uyt , tor datter nietsover

G 2 en

ioo Met amorphosi s
en blijft dan de vleugels, pooten ende
het vel. De mieren houden oock veel
van defe groene luyfkens, ende zijn
dacr altoos feer befich by, doch en
befchadighen haer niet , endeick en
kan niet bemercken wat fy daer on-
trent doen. Defen worm heeft hem
tot veranderinge gelet op den 4 Julii
inde gedaente van den ey , ende den
1 1 dito is daer een lange vlieghe uyt-
gekomen. Ick gaf hem den naem van
oly phants-fnuy t , van weghen fijn
fnuy tte , die hy om hoogc fteeckt.

XLVHI. BEVINDIN GE

"TYEfe kleine Rupfen onthouden
-■-^haer op het loof vande Keerflè'
boomen , 't welck fy tot voedtfel ge-
bruyeken. Men vintïè gemeenelick
aen de onderfte zijde vande bladeren,

, op

Na tura l i s. ioi
op datfè vanden heeten fonne-fchijn
fbuden bevrijdt wefen. Sy heeft haer
vertende tot veranderinge ge-
fetop den 22 Julii ende den 4 Au-
gufti is daer een vliege van gekomen ,
gelijck te fien is by de letter A.

XLIX. VERANDERINGE.

DEij oirfpronck van defen worm
is op het eflchen-bladt, in de ghe-
daente vaneenfwart fleekje , blinc-
kende als piek. Op dit eflchen-Ioof
wordenfè in groote menichte gevon-
den 5 eten het teerfte groen boven af,
ende laeten nietoverich dan het vlies
daer het bladt door ghevoedt wort.
Dit dier wort niet grooter dan de
figuyre by A. vertoont. Het heeft
fich tot veranderinghe ghefetden 28
Julii, ende daer is een graeuwe vliege

G 3 van

iö2 Metamorphosis
van voort-gekomen. Defen worm is
genaempt den flearten kreeft, want fijn
achter-lijfis den kreeftfeer gelijck.

L. BE VINDINGE.

Dit ghewas af-gebeeldt by de let-
ter B. wort een fpeen-appel ghe-
naempt, om dat de ghene die met
de fpenen gequollen zijn , ende twee
of dry e van defe appelkens in haere
facken dragen , daer by verlichtinghe
krijgen. Somtijts nemen oock defe
appelen wel eenighe koorflen vande
kinderen wech> dieuvt al tegrooten
hitte ontftaen , alfmen eenighe van
defe appelkens in hareonderfte kleer-
kensnaeyt. Dat defe appelen fulcken
verkoelende kracht hebbenende veel
brandt uyt het lichaem wech nemen,
dat komt van eenighe witte worm-

kens

LH.

N A T U R A LIS. IO >

kens, welcke haer in dele appelen
onthouden. Sy worden bequamelick
getrocken den 1 6 O&ober, want dan
vintmen defe wormen daer in , ende
blijven daer in tot het naeft- volgende
jaer , totden 1 3,1 4,of 1 5 Junii , ende
dan komt uyt den appel een aerdich
vlieghjen te voorfchijn , 't welck op
elcke vleughel een letter heeft, alsof
die met een pen ghefchreven waer.
Men kan niet bemereken waer uyt
defenworm ghefproten is, ende als
de vlieghe die daer uyt voort komt,
wech vlieght , of uyt den appel is , dan
en heeft den appel geen kracht altoos
meer , daeromheb ick ( van weghen
haere werekinghe ) defen worm ghe-
naempt den brandt-fuyger? defe ghe-
melde veranderinge ghefchiet binnen
in den appel , fo dat ick niets feeckers
daer van Ichr i j ven kan. BE-

io/j. Met amor phosi s

LI. BEVINDINGE.

A Lfo ickbegeerich was om te ver-
nemen watter uit de phTe der men-
fchen mochte te voorfchijn komen ,
fo heb ick een trachter van pampier
gemaeckt , welcke ick foo wifte te
vouwen , dat inde vouwen geen vlie-
gen noch yets anders komen en kon-
de : eyndelick heb ick gefien dat uy t
het aenhanghfel vande piflè , binnen
defe vouwen eenighe wormen waren
gegroeyt. Een van defe wormen nam
ick om te fien watter van gheworden
foudc, ende heeft haer tot verande-
ringegefet den i Maerte; endedaer
is uyt voort-ghekomcn den 14 dito
een vliege af-gheteyckent by de let-
ter C. Den kop isroodt, het lijfis
fwart, ende het achter-lijf geel. lek

N A T U R A L I S. IO$

gaf hem ( ten aenfien van fijnen oir-
lpronck ) den naem van pij-^porm.

LIL BE VINDIN GE.

T"\ Efen worm heeft haeren oir-
-■-^fpronck uyt ghemaelen gort,
't welck hy noch kleynder maelt. By
defe gort was eenighe vochtigheydt
gekomen, waerdoor een bederf ont'
iiont met hitte vermengt, ende uyt
die bedcrvinghe is defen worm ghe-
fprooten , want het bederf van het ee-
ne is inde natuyre ( die noyt ledich
kan wefen) den opganck van wat an-
ders. Ick en hebbe aen delen worm
gheèn leven befpeurt, ende nochtans
heeft hyfich tot veranderinge geftelt
op den 8 Augufti , ende op den 23
dito is daeruyt voort-ghekomen een
langhe fmalle vlieghe, als te llen is

G 5 b y

ro6 Metamorphosi s
by A. Defen worm heb ick ( ten
aenfien fijnen oirfpronck ) genaempt
den gort-^oorm.

LM. VERANDERINGE.

"P\ Efe made-worm isgefproten uyt
-■-^een doodt ende bedorven kemp-
haen , ende heb hem onder een glas
bewaert , ende heeft fich tot veran-
deringe gefet den 30 Mey , ende op
den 1 4 J unii is daer uyt voort-gheko-
men een groote vliege. Als deie vlie-
ghe eerft uyt haer ey quam , lbo en
lachmen daer gheen vleughelen aen,
ende inden tijdt van een half uyr was
hy noch eens foo groot als te vooren,
endede vleugelen uyt-gefpannen.Ick
noemde hem ( om fijnen oirfproncks
wille) kemps-haem made.

VER-

lui

LIV a

LV AAA

Naturalis. 107

LIV. VER AND ER INGE.

J^Efe made af - gheteyckent by A
is gefproten uyt een doode ende
bedorven Vlaemfè gaey met (choon
blaeuw op de vleughels. Het ftaet
aen te mercken, dat alle maden eerfe
tot veranderinge komen , haerplaet-
fe foecken te veranderen , ende haer
felven in eenige heymelicke hoecken
te verberghen. Soo heeft infghelijx
defeghedaen, ende heeft haer tot
veranderinge begeven op den 1 2 Ju-
nii , ende op den 27 dito is daereen
goude vliege uyt-gekomen. Dit is
dan de exters-made.

LV. BEVINDINGE.

Efemadeby A.A.A. af-geteyc-
kent heeft haren oirfpronck uyt

de

108 Metamorphosis
de verrotte herfens van een doode
water-fnep. Als hy hem wil tot veran*
deringe begeven, foo P boort hy door
eenich houdt dat hy vinden kan,even
ofhetmeteen fpijcker-boor geboort
waer, (ende daerom heb ick hem den
door-boor der genaempt) endegaet dan
in die holligheydt hem verberghen , <
hy boorde door alle de doofen dacr
ick hem in ftelde , tot dat ick hem in
een glafe fleflche dede. Hy ftelde fich
tot veranderinge op den 12 Augufti,

ende

ƒ>, De Specht won in het Latijn ghecaempt Picus
Martius in oplicht van fijn fterckte, om dat hy de
eycken-boomen ende andere boomen door-piekt of
uyt-holt.Doch dit en fchint my foo wonderlick niet,
als het gene hier van defe made verhaelt wert : want
de Specht heeft een harden beek , maer dit en is
maer een kleine ende fachte made. Ten anderen »
de Specht beproeft eerft door het kloppen van fij-
nen beek of de boomen hol zijn, ende d'erhalven
bequaemelick konnen door-boort worden of niet.
Want fijn ooghmerek is wormen ende andere cleine
dierkens te foecken tot fpijfe, welcke hy weet , dat in
de holle boomen haer onthouden.

Naturalis 109
ende op den 16 vande felfde maendt
is daer een vliege van gekomen. Ick
hebbe by ervarentheydt bevonden>
dat uyt de doode menfehen , inde
graeven menichte maden komen, en-
de datfe alle in vlieghen veranderen ;
fo dat de muyren der graeven fomtijts
krielen ende fwart zijn van vliegen,
maer fo haeft de fereken op-ghelicht
worden , ende datle de lucht gewaer
werden, lbo vallenfe dadelick alle te
gelijcke doodt ter neder.

j LVI. BEVINDINGE.

f lEt voedtfel van defe rupfe is het
p -I kruy dt datmen mercuriael nöempt.
Als hy yets vrempts of onghewoons
voelt, foo laet hy fich met der haeft
ter aerden vallen als of hy doodt wa-
re , ende in malkanderen perolt. Hy

heeft

li .

iio Metamorphosis
heeft fich tot veranderinge gefteltop j
den 30 Julii, ende op den 26 Augufti
is daer een vremde {lach van een Uyl
uyt voort-ghe komen, ghelijck by de .
letter A. te fiert is , onghemeyn van
koleur ende teyckeninghe. Over
fyn voor-lijf heeft hy de ghedaentel
van een los manteltjen dat over fyn
leden van fyn vleugels neder hangt,
ftrec kende tot bewaeringe eride cie-
raedt. Hy heeft langen rijdt geleeft
fonder eten, Om fyn vreefachticheydt
heb ick hem den (chrkkacbt'igm ghe-
naempt.

LVII. BEV IND ING E.
T 1 Et voedtfel van defe rupfe is het
■> -*kruydtdatmen lavas noemt;doch
hy en wil noyt inden dach eten , maer
alleendes nachts» Ick vondt hem ver-
borgen inde groeve van een keerlfe-

boom.

LVII

N a t ,u r a l i s. ui
boom. Inden dach fach ick dat hy
hem fel ven verfcheydèn maelen om-
keerde, leggende het voor-lijf daer
het achter-lijf geweeft was, ende we-
der het achterlte daer het voorfte ge-
leghen haddé , ende foo voorts.
Eer hy tot veranderinghe quam ,
hadde hy veel moeyte eer hy fyn
huydt af kreegh , foo datter ghelijek.
fijne droppelen waeters op fyn lijf
laeghen. Na dat den huydt af was,
ginck hy een tijdtlanck, ruften , ende.
daerna ftelde hy hem tot veranderin-
ge op den i Junij , ende den eerften
Julii is daer van voort-gekomen een
grae uwen donckeren Uy 1. Ick heb
hemden acht -houder genaempt, om
dat hy veel tijdts met den kop inde
hooghte verheven legt, als of hy alle-
fijitsrontomfaege.

B E-

112 M ÉT A MO R PHOSI S

LVÏII. BE V IN DIN GE.

JQEfe Rups heb ick een tijde lanek
onderhouden met olmen-loof. Als
hy voort- kruypt is hy noch eens fob
langh als dele flguyre by A. afghe-
tey eken t. Sy ftelde haer tot vefande-
ringhe op den 9 September , ende is
inde ftlfde ghebleven tot op den 24
Mey des volgenden jaers, ende doen
is defe vliege daer van voort gheko-
men. Defe vliege heeft een wonder-
lick vermaeck in het dooden vande
Spinne-koppen , daer andere vliegen
vande fpinne-koppen lifteliek in haer
netten gevangen ende vernielt wor-
den. Ick heb daer van gefien, dat ter-
wijl de fpinnekop in het midden van
haer net fit ende vlieghen verwacht ,
fbo komt defe ylieghe ende valt haer

te

LV1II

/

LIX

Naturalis. 113
te midden op het lijf, ende weet haer
dadelick te verlammen ende als een
doodt-wonde te geven. De fpinne-
kop dit voelende liet haer daedelick
meteen draedt neder vallen, doch de
vlieghe en liet niet los , maer fleep-
ten de fpinne-kop langhs de.aerde,
ende verbrack alle de pooten , gaen-
de met ordre van de een tot de ander$
daer na liepfe rondtom de fpinne-kop
al (pelende uyt blijdtfchap methaere
vleugels. Ende dit dede fy alles tot
drye verfcheyden reyfen toe , ende
enydelick vlooch fy met de fpinne-
kop wech. Daerom heb hem den
Wjlinder genaempt.

LIX. BEVINDINGE.

"P\ Efe rupfè is aenmerckens waer-
•*- > 'dich om fijne wonderlicke ghe-

H ftalte

1 1 4 .Metamorphosis
ftalte. Hy heeft op het lijfde gedaen-
te van vier gheele kleer beefemsj en*
de van vooren uyt het hooft twee
hoornen gelijckeen flecke ; aen wed-
der zijden deghelijckenifle van twee
vlot-riemkens, een gheele ende een
fwart - ende achter op het lijf een
pluyme, alles van hayr. Deferupfe
eet de bladeren van pruym-boomen *
heeft veel moey te met het vel uyt te
fchieten » ende yder reys als hy ver-
velt , fo is het lijf nat , 't welck hy dan
met de pluyme die op fijn achter-lijf
ftaet , weet te droogen. Dit ghedaen
zijnde leght eenen ganfchen daghftil j
om te ruften , ende konnen op dien
dach niet eten, om dat het hooft noch
te (acht is. Na dat hy hem ghefuy vert I
hadde , foo is hy tot veranderinghe ;i
ghekomenopden 20 Junii , ende is J

daer j

Natüralis. 115
daer in ghebleven tot den 30 dito,
ende doen is daer uy t-ghekomen een
elendigh dier , dat noch rupiè is noch
uyl. Deoirfakeis,omdathy fichalte
vroegh tot veranderingeghefet heeft,
eerhy genoegh geetenhadde.ïckheb-
be hem om fijn bylbndere gedaente,
den vreemden antijck gemcmpt.

LX. BEVINDING E.

DEfe Rupfe heb ick wel twee
maendenlanck met onder-haven
onderhonden moeten eer fy fich tot
vranderinge wilde Hellen. Dit krnyt
wort feer geprefen in'tgebruyck re-
gen het graveel, als mede tegen hooft-
pijne , inde oore gefteecken zijnde.

Hy heeft hem ghefuy vert ende tot
veranderen begeven op den 28 April,
ende den 16 Mey is daer een fchoon

H 2 nylrien

1 1 6 Met amorphosis -
uyltien van voort-gekomen , 't welck
eenen byfonderen glans hadde , die-
men Tonder vergulden niet en kan af-
teyckenen, op iyn kop heeft het twee
bollenen van pluymen, die recht op
ftaen, endewelcke van boven gelijck
met een fcheere efïèn afgefneden zijn.
Rontom de oogen is het wonderlick
ge wapent ende vande Natuyr toege-
maeckt. Voor uyt heeft het twee tan-
den beneden de oogen. Dit dier hadde
een fterck leven nadat het klein was;
hetleefde noch drye dagen fonder ee-
nich voedtfel* Is ghenaempt de fleen-
rups.

LXI. VERANDERINGE.

T"\ Efe rupfe bevondt ick fèer vies
*-^ende lecker te zijn ,in hetverkie-
fen der keerfe-bladeren , welcke hem

tot

LXI.

LXII-

Naturalis. 117

. tot voed! el verftrecken. Heeft hem
tot veranderinghe gheftelt op den 6
Junii 5 ende op den 14 dito isdaeruyt
ghekomen dit wonderlick nykjen,af-
geteyci-ient by letter A. is vyes van
koleur , hyfchijnteen gelapten rock
te hebben , ende de gedaente van een
bonten lap om lijn hals , welck hem
achter op het lijf light. Hielt fich leer
ftil, ende leefde eenen korten tijdt.
Defe mpfe is genampt den blaeuTP-kop.

LX II. BEVINDINGE.

T Ck en heb gheen voedtfel konnen
*uyt-vinden dat defe rupfe eten wil-
de. Doch het kan wefen dat ick hem
op den tijdt van fijne veranderinghe
heb aen -getroffen . Hy begon leer te
woelen ende na iangh woelen, zijn-
der van tuffchen fijne leden eeni^he

H 3 drup-

ii8 Metamorphosis
druppelkens water gekomen, gelijck
ofhetuyt-gedrevenfweetwas: ende
inden tijdt van twaelf uy ren, foo was
yder droppelken fweedt een kleine
rupfe geworden, die ick facit leven,
maer alfo ick niet en wifte waer mede
dat ickfemoeft onderhouden, fozijn-
fe alie met de moeder in eenen dagh
tijdts geftorven.Ick heb hem den pelti*
hien-rupje genaempt.

LXIII. VER ANDER INGE.

Ft Et voedtfel van defe rupfe zijn
Aroof-bladeren ofte fcharley, Heeft
hem tot veranderinge geftelt op den
20 Julii , welcke veranderinge hier in
het midden by de letter A. af-ghe-
teyekent ftaet. Hy bleef inde veran-
deringe tot op den 1 Augufti, ende
doen quam daeruy t een geelachtigen

wit

LXIII

LXIV

N A T U R A L I S. lip

wit gevlamden uy I , wekken ick een
tijdt lanck met honingh onderhouden
hebbe> Is genaemptden^ee/-^.

LXIV. BEVINDINGE.

TCkachte dat dit wel een vande al-
*derwonderlijckfte rupfen is diemen
vinden kan.Hyen at 111 aer eens daegs,
ende dat een weynigh van willeghen
loof, ende leyde hem dan weder in
malkanderen als een hafe-wint-hont,
tot 's anderdaeghs dathy ontrent den
middagh begon te eten. Dit duyrde
tot den laetften September 1 65 3. en-
de bleef ftil in eenderley geftalte lig-
gen fonder fich te verleggen tot den
24 Odober des jaers 165^. ende
ftreeckalle daeghover fijn lijf om te
fienofhyfich bewegen foude, ende

H 4 ick

120 Met AMORPHOSIS

jck heb hem fien leven q twee volle
jaren ende 34 daghen fonder eenighe
fpijfe te nutten , of fonder fieh eenig-
fïnts te verleggen of van plaets te ver-
anderen. Ick en hebbe in aldien tijdt
geen veranderinge aenhemgefpeurt,

dan

q* Uyt de voorgaende bevindingen blijekt , dat fom-
mighe dierkens acht , fommighe neghen , ja andere
over de thien of elf maenden inden winter fonder
, eenig eten leven. Maer dit verhael gaet het alles ver-
re te boven,en mach met reden voor een wonder inde
natuyr gherekent werden,dat fo een klein ende fwack
dier, by de 27 maenden fonder voedtfel leven kan.
Tot foodanigh lanck vaften doet veel de gheduyrige
rufte, waer door weynig verteert wort. Item, fchijnt
daer toe noodigh te wefen , een vochtighey t die taey
ende olyachtich is, ende een natuerelicke warmte die
klein is , fo daufe lange kan fpelen öp die vochtigbeir,
ende nochtans weynigh verteeren* Hierby mogen
de wcnderlicke lampen verghele ken werden , die de
Romeynen plegen te ftellen inde graven der dooden,
welcke lampen menige eeuwen konden branden fon-
der eenige ververfchinghe van olye te krijgen* Den
geleerden M. Z- Boxthornius in quaftïonibus Romanis
maeckt gewach van een lampe , die ontrent vijfthien
hondert jaeren gebrandt hadde , ende noch bequaem
was om menige eeuwen te branden* Siet quaji. Kom.
11.^.49.

LXV

N AT U R A L I S. 121

dan alleen dat hy ontrent de helft
kleynder geworden was.Defèn wurm
is den Xint-loorm genaempt.

LXV. BE V INDINGE.

T> Efe ru pfe eet het loof van willige*
*^ boomen, doch is feer traegh in het
krnypen ende eten Hy hielt op van
eten den 24 Augufti, en begon wat
te fpinnen, doch het werck en wiert
niet volmaeckt : ende ick merckte
wel dat myn huys-veftinge hem niet
aen en ftont, dan lach hy hier ende
dan daer,tot op den 1 4 O&ober ende
begon doen fyn groen koleur te ver-
laten, ende wiert roodt, ende ftierf
doen na twee daeghen fonder te ver-
anderen.Ick oordeel dat het een rupfe
is die den heelen winter door inde
holle wiliighe - boomen verblijft on-

H 5 trent

122 Me T A MOR PH O S I S

trent fijn voedtfel, ende teghen het
voor-jaer fijn uyl geeft , doch ick en
hebbe daer van gheen ervarentheydt,
ten zy dat ick hem andermael ter
preuve kan ftellen.

LX VI. BEVINDING E.

"T\Efe twee wormen af geteyckent
•*-^by A. zijn de vyanden ende over-
winners van alle rupfen. Sy hebben
yder voor aen de gedaente van twee
rijpers , welcke als zy toeghefloten
worden eenenringh vertoonen. Met
defe nijpers weten fy de rupfen onder
in den buyck te flaen , ende blijven
daer zoo aen hangen. De rups de pij-
ne gevoelende werpt haer felven om
en weder, maer den worm hout fich
recht uytgheftreckt als of fy doodt
"was, fonderfich te bewegen. Ende

hoe

LXV1

I
1

Naturalis. 123
hoe de rupfe meer woelt , hoe fy te
meer op-gefcheurt wordt , ende als
den worm hem los laet , foo fwelt de
plaets op daer hy genepen geweeft is,
J t wekkeen teycken fchijntte wefen
van fenijn. Defe worm is wel ghe-
wapent, gheel ende blinckende van
koleur, ende kan niet licht vande
rupfen befchadicht worden. Sy en
konnen buyten de aerde niet boven
twee daeghen leven. Als een van defe
wormen by na doodt was , foo leyde
ick hem op de aerde, daer hy dadelick
verquickte, ende drongh met der
haeft inde aerde. Sy konnen feer wel
de koude verdraegen. Ick heb inden
winter als de aerde boven wat ontla-
ten was , ende onder noch wel twee
voeten bevrofen , met een fpaede in-
de aerde gegraven , ende vont een

van

124 Met a mo rphosis
van defe wormen met een bye , ende
leyde defe bye by den worm , om te
fien watter van geworden (bude.Den
worm vattede dadelick den kop van-
de bye tuffchen fijne twee nij pers, en-
de woelde foo een tijt-Ianck famen als
in eenen hevigen ftrijdt,tot dat de bye
feer vermoeydt was , ende ghelijck
een over-loopen paert na den aeflem
joeg. Endefocht ailefints te vluchten,
doch konde nietdoordienfebeyde in
een backjen befloten waeren,oock en
konde de bye niet vlieghen door de
koude. Dierghelijcken ftrijdt fach
ick oock daernae tuflchen die bye
ende een rupfedie ick opdien felfden
tijdt uy t de aerde gehaelt hadde. Defe
onder- flaende worm is vande felfde
natuyr als de bovenfte > ende alfmen
die in het vyer werpt > fo brandenfe

ghe-

LXVII

Naturalis. 125
ghelijck fuy veren olye. Ick heb hem
omreden te vooren ghemelr, den ver-
binder der rupfen genaempt.

LXVIÏ. BEVINDINGE.

T^XEfe rupfeeet verfcheyden kruy-
-*-^den, onder andere bemint hy
den Aerd-veyl , doch is feer traegh
ende vies in het eten, wil aen gheen
kruyden komen ten zy dat zy vers ge-
pluckt zijn. Hy heeft verfcheyden
reyfen fyn hnydtuytgefchoten, want
het fchijnt dat in het groeyen den ou-
den huydt niet en kan genoechfaem
recken ofte uyt-fetten, ende datfè
daerom af-fchiet. Na dat den huydt
afghelegt is , legt hy eenen ganfehen
dach ftil , ende kan niet eten door de
teerheyt van fyn gebit , tot dat het al*
lenxkensdoor de locht verhart wort.

Hy

n6 Metamorphosis

Hy ftelde fich tot veranderinghe
op den 5 Augufti, ( welcke verande-
ringehierin het midden afgebeeltis)
ende op den 26 dito is daer een uyl
uyt- gekomen, als inde af-beeldinge
ondtr aen te fien is. Defen uyl vliegt
geern by nacht ende in het licht van-
de kaers , doch weet fich feer voor-
fichtelick voor de vlam te wachten.
Hy leefde Tonder eenige fpijs fes dae-
gen. Ick heb hem om fijn vieficheyt
in het eten iecker-beetjen genaempt.

LXVIIL BE VIN DIN GE.

T\ Efe kleine rupfebemindt debla-
deren vande vliender-boomen
voor fijn fpijs. Inde {elfde bladeren
maeckt hy oock fijn woon-plaets,
ende weet die tot dien eynde feer aer-
digh toe te rollen > om iich inde felfde

tegen

LXVIÏÏ

LXIX

N A T U ,R A L I S Ptf

tegen de hitte der fonne ende den re-
gen ( die hy niet verdraghen kan ) té
verberghen. Hy eet by nacht, maer
op den dach lighthy ftil uyt vrees van-
de vogelen , die hem tot haer aes foec-
ken te gebruyeken.* Hy heeft fich toe
veranderinge geftelt den 22 Novem-
ber 1 6$j , gelijck hier afgebeelt fbet,
ende op den 2 1 Julii 1 6 5 8 is daer uy t
gekomen een feer net ende wel-ghe-
teyekent uyltjen als inde af-beeldin-
ge te fien is.

LXIX. BEVINDINGE.

DEfemade is voort-gekomen uyt
de verrottinghe van tarwe feme-
len , in welcke ick water dede ende
opeen bequame plaets fteldetot dat
het fuyr wiert ende tot verrottinghe
ghebracht wiert ; doen quamen daer
< me-

12$ Met AMOR PHOSï s

menighe maden uyt , welcke haer tot
veranderinge fielden op de n 2 2 Junii,
ende op den 2 Julii quaemen daer
vlieghen uyt , welcke 1 onder eten
leefden tot den jèfthienden der felfde
maendt.

LXX. BEVINDïNGE.

It is een wonderlicken worm>weI-
■i^jf ken ick gevangen heb op den 3
Apri 1 1 6 5 8 . Defen worm en heb ick
noyt konnen fien eten of drincken.
Oock en heb ick aen defen worm geen
oogen nocheenige openinge konnen
befpeuren , waer door hy voedtfel
fouden konnen innemen of eenigh
af- werp fel konnen quit werden.
Oock en heeft defen worm geen poo-
ten , light altoos fïil , ende bemindt
meer de koude dan de warmte : als,

ick

LXX

Naturalis. 129
ick hem inde fonne leyde , kroop hy
dadelick na de fchaduwe , ende roer-
de fich dan niet meer.

Ick heb hem fomtijts op fijn rugg^r
geleyt, ende dan wifthy fich dadelick
in een ronde in te treckenende weder
op den buyck te vallen, gelijck de on-
derfte figuyre aenwijft, Defenworm
hebbe ickby my gehouden tot den 27
Maert 1659. fonder eenich eten. En
leyde hem doen op fy n nigge, en had-
de doen fulcken kracht noch, dat hy
hem op fyn buyck leyde en is geftor-
ven op den 28 Auguftus, ick noemde
hem den kamelio. Ende ftaet wel aen
te mercken, dat bydefen worm ghe-
duyriglick geleeft hebben drye witte
beeftkens kleynder dan een ghemeen
fandeken , die altoos boven of onder
zijn lijf liepen, ende leefden alfo over

I de

130 Metamorphosis
de negen maenden , (onder datmen
eenichfints bemercken konde datfe
eenich voedfel gehadt hebben ; ende
eyndelick zijn twee van defe beef-
kens op het hooft des ghemelden
worms , ende een op den rugghe ge-
ftorven.

LXXI. BEVINDINGE.

DEfe rnpfe ghebrnyckt tot haer
voedfel den hy iTop.ende men vint 1
die meeft daer ontrent als den hyfibpj
bloeydt ; doch foo haeft alfmen het
loof aenraeckt foo laet defe rupfe
haerfelven neder vallen,ende begeeft
fich inde aerde. Na dat ick hem eenen i
langen tijd hadde onderhouden, foo!
ftelde hy fich tot veranderinghe op
den fevenden Augufti , ende nae dat
hy eenige daeghen inde veranderinge

N A T U R A LI S. I^I

gelegen hadde , foo quaemen uyt fijn
huyddrye maden door-booren,ende
in korten tijt veranderden ydermade
ineeney, endeuytelckey quamop
den 8 September een vliege te voor -
fchijn, (gelijck aen deaf-beeldinge te
fien is ) welcke niet langer dan drye
dagen in het leven bleven. De rups
is genaempt den duyckelaer.

LXXII. BEVINDINGE.

DEfe rups heeft haren oorfpronck
ghenomen uyt een verrottinghe
ontftaen indetefticul ofte kloodt van
eenberg-ent. Hy leeft inde gemelde
tefticul fo langh als hy daer in eenigh
voedtfel vindt, r tot dat alles verteert

I 2 is;

r- Hier uyt foudemen eenichfints mogen in be-
deneken nemen , of die dieren oock tothaeren vol-
komen aerdt ende geboorte gekomen 2ijn , eerdat de
volgende veranderinge gèfchiet is. Want het is inde
natuyrgewoonelick, datfo langh de dieren noch zijn

igi Metamorphosi s
is 5 ende daer na heeft hy fich tot ver*
anderingegefetopden lyMcy 1659.
welcke veranderingehier af-gebeeldt
ftaet , op de figuy re by letter A. Sy
voeghen haer tot veranderinghe inde
pluymen vanden ent- vogel , doch al-
lo , dat het hooft een weynigh uyt-
fteeckt , op dat de motte die door de
veranderinge veroirfaeckt wort , geen
belet en vinde om uy t te komen.

Op den fevenden Junii 1 6^9 quam
uyt de ghemelde veranderinghe een
motte te voorfchijn aende letter A.
af-gheteeckent, welcke motte haere
nettigheydt heeft, ende in het vliegen

feer

inde plaets daerfe haere gedaente krijgen , haer voed-
fel vinden inde plaetfe van haere voort-komfte. So
leert (by exempel) de ervarentheydt , dat de kieckens
haeren oirfpronck nemen inde eyeren uyt het witte,
maer door den doyergevoedt werden. Ende tegen
den rijdt dat het voedtfel begint te ombreken,fo bre«
kenfe uyt de fchaelen.

LXXIV
A ^^^^

Naturali s 133
feer aerdigh draeght ende vreemde
omkeeringen gebruyckt. Defe mot-
ten konnen langhe leven , alfe inde
netten der fpinne-koppen niet ver-'
fttckt en worden. Sy beminnen de
duyfternnTe, ende worden meeft ge-
vonden aende bakken inde huyleit
ofinduyftere hoecken; ofoockwel
inde hoven onder de bladeren : want
fy beminnen den daeuw , ende leven
by de vochtigheydt die als een fweet
van fommige bladeren uytgaet, waer
by ooek niet weynigh andere vliegen
ghevoedt werden . Maer des w inters
verberghen fy haer inde huyfen ende
vervallen plaetfen.

LXX1II. BEVINDING E.

DEfen kleynen worm heeft haren
oirfpronck ghehadt uyt de ver-
I 3 rot-

134 Met amorphosi s
rottinghe van komijne-kaes, waer
mede hy oock ghevoedt ende in het
leven behouden wert. Defe wormen
behelpen haer meer met fich in een te
trecken , ende haeftelijck ( als een
fprinck-haen ) wech te werpen , dan
met kruypen. Eer fy haer felven tot
veranderinge ftellen , fo liggen fy dry
ganfche daegen gheheel ftille, fonder
roeren. Defen worm heeft haer tot
veranderinge gevoegt op den 28 No-
vember 1658, welcke veranderinghe
af-gebeeldt is inde nevens gaende fi-
guyre 5 aende letter B,maer A vertoont
den worm fel ve , ende C. een kley-
ne vliege die uyt de gemelde verande-
ringe te voorfchijn ghekomen is op
den 1 o Mey 1 65 9. welcke vliege acht
dagen leefde fonder eenich voedtfel.

BE,

Naturalis. 135

LXXIV. BEVINDINGE.

Y*\ Efen worm af-gheteyckent inde
*— 'volghende af-beeldinghe aen de
letter A. heb ick gevonden onder ee-
nen yferen Tmelt-kroes. Hy isfeer
ftrijdt-baer, ende verflint de wormen
die ghewoon zijn alderley rupfèn te
verflinden , waerom ick hem deno»-
ïertfaegbden genaempt hebbe. Ick ftel'
de hem in een porceleyne komme,
ende voegde daer by vier gheele wor-
men welcke alle andere rupfen ver-
flinden , gelijck te fien is inde volgen-
de af-beeldinge. Hy vattede dadelick
defe geele wormen met fijn fcheere
inden hals, ende neepfe vaft toe, ende
fooch \ alfoo de felve wormen uyt :

I 4 ende

i. De onderlinghe vyandtfchappen die tufichen
de dieren, fo inde zee, als opdeaerde ende inde

I 4 lucht

1^6 Met amo r phosi s
ende hoe fich de wormen wronghcn
\en draeyden , foo hielt hy fich ganfch
(lil Tonder eenige beweginge, totdat

hyfe

lucht ghevonden worden , ontftaen gemeenelick uyt
gebreck van voedfel , ende daerom wordenfe meeft
ghefpeurt tuflchen de dieren die ontrent de felfde
plaetfen verkeeren, en eenderley voetfel gebruyeken
of de geen die d'een d'ander tot lpijfe dienen. Ja door
ghebreck van voedfel , fullen dickmael de dieren van
een foorte tegen malkanderen vechten , ghelijck inde
Zee-kalveren te fien is ; ja fomtijts d'een d'andet ver-
ilinden, Maer als de dieren overvloedt van vocdtfel
hebben, fo vechten fy fo veel niet tegen malkande-
ren , maer leven dickmael feer vreedfamentlick , ge*
lijck breeder by jirijhteles te lefen is in fijn negende
boeck vande hiftorie der dieren cap. i.d'crhalven ach-
ten wy het. voor een fabel , dat tuilchen de wolven en
fchaepen(gelijck eenige meenèn)een verborgen anti»
pathie ofte tegenheyt ende haet of af^keerichey t zy ;
dan alleenelick dat de wolven de fchapen beminnen
om te eten , ende tot dien eynde vervolgen , niet uyt
haet tegen de fchaepen , maer liefde tot haer felven,
Uyt defe fabel fchijntpock een ander vetfonnen te
zyn , namelick , dat aji'men op twee trommelen flaet*
daer van de eene met een fchaeps vel , ende de ander
mee een wolfs-vel oVer-trocken is , dat dan de trom-
mel mer het fchaeps-vel over-trocken , geen gheluyt
en geeft.

Maerditwort echter van velen voor wacrachtigh
gehouden , ende (Tomen fegt) door de ervarentheydt
.beveflight; dat de honden die menfehen vervolghen

Naturali s. 137
hyfe alfo gedoodt ende vernielt had-
de. Op de volghende figuyre kont
ghy fien het wijf ken van defen worm,
welcke ick by malkanderen ghevon-
den heb, ende zijn beyde vangelijc-
ken aerdt.

LXXV. BEVINDINGE.

TJ Ier volght de mede-foorte ofte
■* wijf ken vande voorghemelden
worm. Kruypt traegh voort , ende
met horten» lomtijtseen weynich tijts

1 5 ftil

die ghewoon zijn daghelijcx veel honden doodt te
llaen , hoewelie die lieden noyt te vooren geiïen heb-
ben. Item , dat de paerden als fy gaen voor-by eenige
plaetfen daer doode paerden liggen verbaeft worden ,
ende niet wel en konnen beftiert werden : datoock
jnfgelijx de oflèn ongeern gaen door plaetfen dae^
oflen gheflacht zijn ; jaocck fomtijts vlieden v ande
gene die gewent zijn oflèn te flachten , hoewelfe die
anderfints noyt gefien en hebben. Welcke dinghen
alle fonder twijfièl cntftaen door dien eenigen reuck
ende geur vande kleederen der oflèn-flagers , of van
de gemelde plaetfen af-vloeyen , door welcke de fe
beeiten omfteit ende beroert werden.

I38 Me TA MOR PH O SI S

ftil blijvende. Defen worm onthout
fich inde duyfternifle, fomtijts inde
aerde , maer meefi: o p de aerde. Defe
ende de voorgemelde wormen , wor-
den alleenelick gevoedt door andere
wormen diefe dooden en opeten. Als
defen worm een vande gemelde geele
wormen krijghen kan , fo grijpt hyfe
onder aen het achterfte van het lijf >
met fijn fcheere , ende doet die hae-
ftelick open en toe , tot dat hy ope-
ningemaeckt, ende fet een van fijn
voorfte pootenophet lijf, ende haelt
het inghewant daer uy t ende eet het
op , fijnen kop op heffende. Ick fach
datdedarmkensdie hy uyt de gheele
wormen haelde , van dickte waeren
gelijckeen gemeyn menfehen-haeyt.
Na dathy verfadicht was, fteldehy
fich tot flaepen ontrent vijf uyren

lanck»

Naturalis. 139
lanck, (onder fich te bewegen,haelde
fijn kop by na onder fijn lijf, ende
lach op een zijde, alsof hy dronckigh
hadde geweeft.

Alfo defen worm in het kruypen
feer traegh is , fo heeft de N atuy r hem
vleugelen gegeven , die hy niet en ge-
bruyckt dan in ti jt van t noodt. Defe
vleughelen zijn 1b groot als fijn lijf,
ende nochtans en kanmen die niet
fien noch gewaer worden , dan als hy
die te voorfchijnbrenght,foo heyme-

lijck

/. De vlcrcken dienen niet alleen op dat de dieren te
beter baer voedfelfoudenkonnen foecken, maer ook
om hare vyanden te ontvlieden ; gelijck ick felfs in
mijnreysnade Weft-Indien meermael gefien hebbe
inde vliegende-viflèhen, welcke gemeenelijck boven
de zee vlieghen alfe van andere villchen vervolght
werden , die de felve tot fpijfe ghebruycken. Edoch
defe villcheli en konnen niet lange achter een vlie-
gen , maer fo haeft de vlercken ofliever vinnen met
welcke fy vliegen droogh ende ftijf worden , foo en
kcnnenfe niet meer vliegen , ten zy datfe haer felven
eerft in zee laten vallen , om hate vinnen weder nat
ende dwee te maeckui.

140 Metamorphosis
lijck weet hy die met het achter-lijf
in een te vouwen , ende onder het
voor-lijfin tetrecken , foo datfe niet
vuyl en worden, hoewel hy onder de
aerde kruypt.

LXXVI.BEVINDINGE. 1

TT 7 At de vee-mollen aen-gaet, ick
* * 1ieb door verfcheyden ervarent-
heden bevonden datfe feerfterck en-
de hart van leven zijn. Want ick heb
een der felve vee-mollen den kop af-
gefneden , wekken kop twee daghen
daer na van een ander vee-mol fchoon
uyt geetenwiert, fbo datter niets in 1
overich bleef dan twee kleine zenuw-!
kens , ende leefde echter dien kop
noch twaelf uyren daer na.

Oock heb ick een vee-mol fes da-
ghen ende fes nachten laten hanghenj

in

LXXVT

N A T U R A LIS. I4I

ineenftrop, inde heete fbnne-fchijn >
fo dathy fwart was , doch bleef noch
in het leven , tot dat hy den feven-
den dach ftierf.

Defe vee mollen zijn feer behen-
dich in het maecken van hare neften.
W ant fy verkiefen daei toe een vaftcn
klomp aerde , in welcke fy feer aerde-
lijck een gat maecken , door welck fy
efïèn uyt en in komen konnen , maer
van binnen is een holligheydt daer
wel tweegemeyne ocker-noten kon-
nen in legghen : in defe holle plaets
verbeighen fy over de hondert , ja
fomtijts meer dan hondert en vijftich
eyeren. Alfe al le hare ey eren ghelegt
hebben , fo maecken fy de gemelden
aerden-klomp feer vaft toe , want in-
dien die breeckt fo vergaen alle de
eyeren 3 ende worden van feeckere

fwarte

142 Met amorphosis
fwarte vlieghen die haer inde aerde
onthouden, op'geeten. Endedaerom
zijnfe over de vaftigheydtendebewa-
ringe defes aerden-klomps feer forgh-
vuldich. So datfe rontomde felfde
een loop gracht maecken , endefom-
tijts daer rondtom gaen , om op alles
acht te nemen. Oock maecken fy on-
der defen aerden-klomp verfcheyden
andere holen , om in tijt van noodtte
vluchten.

Voorts weten defe vee-mollen ha-
re neften te doen rijfen tot boven de
aerde toe , op de breedte van twee
vingheren nae, alfe bemercken dat
het warm ende droogh weder is , ten
eyndedat door de hitte der Ton , haer
eyeren mochten uyt gebroeydt wer-
den : maer als het kout ende vochtigh
weder is , fo doen fy hare neften die-
per

Naturalis. 143
per inde aerde fincken.Eyndelick heb
ick mede gemerckt.dat de vee-mollen
oock vleugelen hebben, maer niet om
te vliegen, maer ftrecken haer alleene-
lick tot cieraedtende tot een deckfel
van haer achter-lijf dat feer teer is.

In het Eylandt van Walcheren
worden veel vee-mollen gevonden,
ende doen ontrent verfcheyden aerd-
vruchten groote fchade 5 want fy heb-
I ben van vooren de gedaente van twee
fchaeren of fagen , waer mede fy de
wortelen der kruyden af-fagen. Hier
tegen worden van fommighe kleyne
potten inde aerde , met de boorden
ghelijcksden grondt gefet, in welcke
: de vee-mollen zijnde, niet enkonnen
uyt-komen. Ofte men moet hare ne-
ften op-breken , foen worden uytde
eyeren geen vee-mollen ghebroeydt.

BE-

144 Metamorphosis

LXXVII. BEVI1SLDINGE.

DE fpijs defèr rupfen zijn de bla-
deren van olme-boomen. Alfe
haer zetten willen tot veranderinghe
fo begeven fy haer felven nae de
fchutfels ende huyfen.endemaecken
aende felfde haer achter-lijf wel vaft,
hangende met het hooft nederwaerts,
om te gemackelicker daer uyt te fac-
ken.

Eerdefè rupfen inde veranderinge
haren ouden huydt konnen afleggen,
doenfe fèer groot geweldt, jafchud-
den, wringen lichende beven gelijck
yemant die een fwaere koorlTe aen-
komptj haelen dickmael haer lijf op
en neer, ende eyndelijck trecken fy
het lichaem gheheel in malkanderen,
waer door het fo dick wert, dat den

huydt

Naturali s. 145
huydt van her een eynde tot het an-
der iplijt , ende afvalt : ende daeriu
houden fyhaer vooreenentijt ganfch

m

Infonderheyt is dit in defe dier-
kens aenmerckens waerdich, dat daer
de pooten gheftaen hebben van de
nipte, dat wort den rugge van het
dier dat daer uy t ( door de verande-
ringhc ) voort kompt: ende datden
rugghe geweeft is van de rupfe , daer
ftaen de pooten van het dier dat daer
van voort-kompt. Defe veranderinge
ghefchiet in eenen korten tijd t dat-
men het befcheydentlick fien kan:
want foo haeft den ouden huydt afge*
leghtis , fokanmendefe veranderin-
ghe fien.

Defe rupfe heeft haer tot verande-
ringe gefetden 1 2 junii # ende op den
K der-

144 Metamorphosis

LXXVII. BE VIND INGE.

DE fpijs defer rupfen zijn de bla-
deren van olme-boomen. Alfe
haer zetten willen tot veranderinghe
fo begeven fy haet felven nae de
fchutfels ende huyfen.endemaecken
aendefelfde haer achter-lijf wel vafr,
hangende met het hooft nederwaerts,
om te gemackelicker daer uyt te fac-
ken.

Eerdefè rupfen inde veranderinge
haren ouden huydt konnen afleggen,
doenfe feer groot geweldt, jafchud-
den, wringen ilch ende beven gelijck
yemant die een fwaere koorfle aen-
kompt ; haelen dickmael haer lijf op
en neer, ende eyndelijck trecken fy.
het liehaem gheheel in malkanderen,
waer door het fo dick wert , dat den

huydt

Met amorpho si s
dertichften dito is daer van voort ge-
komen een fchoone boterkapellemet
vier vleugelen ; defe waren in het eer-
fte gelijck nat papier ,macr inden tijdt
van een half vierendeel uyrs, waeren
die volkomentlijck drooghende uyt-
gefpannen. Daer na liet defe boter-
kapelle vier droppelen bloedts val-
len uythaer achter lijf, ende een half
uyr daer nae een droppel klaer water:
ende leefde nae haer veranderinghe
nochnegenthien dagen fonder eenig
voedfel.

Edoch een andere rupfevan defe
felfdefoorte, heeft haer tot verande-
ringhe begeven op den derthienden
Julii, ende na de veranderinge , zijn
boven uyt het lijf komen uyt-bijten
twee ende tachentich kleine vliegen,
ghelijck den eerw. lefer inde mede-

gaende

N A T U R A t I h I47

gaende af-beeldinge fien kan. So dat
uytde een rupfe een boter ka pelle,
ende uyt de andere 82 vlieghente
voorfchij n ge komen zij n .
iLXXVIll VERANDERINGE.

D Efen worm heb ick ge vangen op
den twee -en-twintiehlten Au-
gufti 1659 en wort van velen ghe-
naempt den 'figb-yorm , doch fo my
dunckt ten onrechten , want de rob-
wormen zijn graeuw ende fonder
pooten , maerdefe is meeft wit , ende
met pooten. Daerom wort hy met
meerder reden vande Land-luyden
genaempt den ^oöj?«-ww,omdathy
inde kooren-landen groote fchaede
doet , door dien hy de wortelkens
vande ter we af-eet; hoewel hy oock
daer * en - boven inde hoven ende
boom-gaerden dickmael ghevonden
wert, K 2 Ick

1 4& M.E'T A MO RPHOSIS

. lek heUdcfen worm een ganfeh jaer
in een glafen fléffe met aerde be waert,
■werpende dn er in eenig faedt/cwelck
op-ghecomen zijnde, bevon.de t' fa-
vondsby de kaers, dat als doen den
gemelden worm boven cjuani y ende
het loof op-at vande morjm g<x\lin# dat
wte blöenikens draeght ,(want daer>
is een ander .'{lach, dat roode bloem-
kens< geeft,) wekkers faedt iekin
het gemelde glas geworpen had de.

Na dat defen worm wel gegeten
hadde kroop hy weder inde aerde ,
wort inden dagh lelden of noyt bo-
ven de aerde bei peurt , ende eet niet
alleen het loof maer de wortelkens
derkruyden. Nadat defe wormen
genoech geéten hebben 5 ende tot ha-
ren volkomen wafdom gecomen zijn,
fobegevenfy fichna een hooghe en

droo-

Naturalis. 149
drooghe plaets , die niet veel geroert
en wort , her zy inde boomgaerden,

jaende kanten der zaey-landen of el-
ders , om haer tot rufte ende veran-
deringe te fchicken.

Defen worm heeft haren oirfpronck
uyt het laedt vande dieren die wy

I hier mojenaers noemen , om datfe de
toppen vande jonge fcheuten ende
uy tterfte bladeren der perle-boomen,
abrykofén ,keerien, willige-boomen,
pruymen, popeliercn ende haefelaer
geern eten , ende die weten te verma-
len ende te verbrijfelen. Inde hey lige
Schrift wordenfe kevers ghenaempt,
ende by de Franfen banatons.

Defe molenaers worden wy op de
boomen ghemeenelick ghewaer inde
Mey maent , alfer voor haer bequaem
loof ende fpijfe gevonden wort. Blij-
K 3 ven

i$o Metamorphosis
ven boven de aerde ontrent den tijdt
van twee maenden of wat meer, van
Mey tot Julius , ende blijven voorts
onder de aerde verborghen neghen
maenden (onder eenige fpijfe te nut-
tenj ende liggen foftil als offy doot
waré,maer meteen warme handt aen-
geroert zijnde beginnen haer dade-^
lick te roeren , gelijck ick dickmael
by eyghen ervarentheydt bevonden "
hebbe j als mede , datmen die onder
de aerde niet en vinttweeby malkan*
deren , maer elck alleen.

Eer defe wormen inde ghemelde
molenaers veranderen fo zijnfe over
de vier jaeren oudt. Den worm hier
indenevenf-gaende plaete afgebeeldt
heeft haer tot veranderinge ghefet op
denderden September 1658 welcke
veranderinge in het midden der plaet-

te

Naturalis. 1*5 £
te vertoont wort ; ende in Mey 1650
is den m jlenaerdaer uyt ghekomen ,
die onder aen inde plaete af gebeelt
ftaet. Defe raolenaers blijven langen
tijt leven alfemaerdes Somersin ha-
ren tijt eten konnen krijghen, endc
des Winters vande koude mogen be-
vrijdt wefen. Uytinficht van fijnen
oirfponck machmen defen worm
den moïemers-'ïvorm noemen.
LXX1X. BE VINDlNGE.

D En worm boven inde mede-
gaende plaete afgebeeldt is ghe-
komen van ïfeekeep aende wilde-kuft
van America, daer jeghen woordich
een colonie ghefticht wert voor de
Kamer van Zeelandt. Ickvondthem
in ofre tuflehen de baften van fuye-
ker-kiften houdt, dat wel een ganich
jaer in het fchip geweeft was. In dit

houdt

1^2 Metamorphosis
houdt of desfelfs baft neempt hy fij-
nen oirfpronck , endc wort oock daet
by ge voet.

Defen worm heeft fich tot veran-
deringe ghefetopden 17 September
totden 19 O&ober Doen fchoothy
fijn vel uyt,ende fachhem in fijn ver-
anderinge liggen even ib ghelijck in
het midden der plaete na het leven af
gebet It is, ende blijven voorts fo lig-
gen tot datle allenxkens haer koleu-
ren verkrijgen.beginnende vande 00-
gen ,daer na aende hoorens^ende door
het groeven der vleugels ib ontfluy-
ten de (eer langhe hoorcns van haere
vlechtinghe om de pooten : tot dat
eyndelick dat wonderlieke dier daer
uyt komt , dat inde by ftaendc plaete
vertoont wert. \ Welck ick den mo-
len aer van Yfiekeepgenaempt hebbc.
B ï N (D . E*

by-vo£ghsel

des Geleerden

D. JOANNIS de ME Yj

ömhelfendede wonderlicke Hiftoiie
der haftende een dag-levende dier-
kens , by den Griecken daerom
Uemerobia en de Epbemera ghe-
naempt.

Erwaerde Lefer, aenmerc-
kendedegelijckheydc defer
Hiftorie met de ftoffè welc-
ke in dit boecxken verhan-
delt wort; heb ick niet ondienftig ge-
acht te verhaelen wat ick felfsinper-
foon onder-vonden hebbe aengaende
den Haft 3 ofte feeckere vlieghende
beeftkens , welcke vande Griecken
genaemtzijn Epbemera , om datfe maer
eenen dach en leven ; op een ende
felfdendach tevoorfchijn komen in-

[aj den

den morghen-tijdt', des middachs op
haerkrachtzijn , ende met den onder-
ganck der ibnne fterven. Doch aenge-
fien mijn bevindinghe niet volkomen
en is , fo fal ick eerfl: aenwijfen wat
andere fchrijvers daer van melden ,
ende in J t byfonder den gheleerden
D. Augerius Clurius in fijn boecxken
de HemerobioJtVe infeSio Epbemero.

Ariftoteles heeft in twee plaetfèn
gewach gemaecktvan defe een-dach-
levendedierkens/t welck oock Ulyf-
fes Aldrovandus aenwijft in fijn derde
boeck de injeffis, cap. 3. Volgens Ari-
ftotelis befchrijvinge,fo heeft dit dier-
ken vier pooten , ende vier vlercken:
ontrent den tijdt dat de fon op het
hooghfte kompt des (bmers , fo wor-
den inde reviere Hypanis, eenighe
kleine blaeskens of vlieskens be-
fpeurt , uyt welcke vier-voetige dier-

kens te voorfchijn komen , welcke
tot na den middaeh vliegen , maer als
de (bn begint leegh te daelen , fo wor-
fèonfterckende flap,ende fterven met
desfelfs onder -ganck , niet langer dan
eenen dach levendejom welcke reden
fy HemcrobiaiEpbemera, dat isdiaria ghe-
naempt worden,dus verre Ariftoteles.
Aldrovandus melt oock inde voor-
verhaelde plaets van een vifch Epbe-
werargenaempt , welcke fonder voor-
teelinghe uyt andere gheboren wort,
ende naeuwelijx dry uyrenin het le-
ven blijft. Item uyt Diofcorides , van
twee kruyden die de felfde naeme
dragen j het een kruydt , om dat het
maer eenen dach leeft j het ander om
dat het met den eerften dach bloemen
draeght,

Hieronimus Cardanus in fijn ne-
gende boeck, handelende vande dier-

[a] 2 kens

kens die uyt verrottinghe voort ko-
men , fchrijft aldus. Dehiftorie van
het Epbcmemm ofte een dagh-levende
dierken , is oock Cicero feer wel be-
kent gheweeft , welck dier gheboren
wert aen de reviere Hippanis , heb-
bende vier pooten , ende vier vlerc-
ken , niet langher levende dan van |
fmorghens tot den avondt , daer het
fijn naem van gekregen heeft. Smor-
ghens ift een kindt , 's middachs een
jonghman, ende des avonds eenoudt-
man ghelijck , ende fterft met den on-
derganck der fonne. So dat de Na-
tuyr meer moeyte ende tijdt ghe-
bruyckt heeft tot de her-voorkomfte
van dit dier » dan tot ghebruyck van
fijn leven. Waer in degroote forgvul-
dicheyt der voor-bringhende Natuyr
te verwonderen ftaet, welcke aen een
dierken van fo korten leven , fo veel

leden

leden ende bequaemheden gegeven
heeft. Want het fiet, hoort, wandelt,
ende vliegt &c.

Augerius Clutius in fijn voorghe-
meldt boeexken , verhaelt defe na-
volghende befchrijvinghe van Joan-
nes Dortmannus. Ariitoteles maeckt
ghewach van een dierken dat by de
reviere Hippanis te voorfchijn kompt,
'twelck maer eenen dach en leeft,
welck natuyrelick wonder oock ons
Nederlandt heeft ende vertoont aen-
de uy t-gangen desRhi jns , in welcke
een wonderlicke menichte van defè
een-dagh-levende dierkens ghevon-
den wort j 'twelck ick felfs in perfoon
hebbe waer genomen , in een armken
desRhijns de Vaert genaempt. Ende
wederom in het jaer 1 6 1 9 aen den
kant van den Yflèl ontrent Zutphen.
Ick vertoon u hier dry ghedaenten

[a] 3 van-

vande felfde dierkens, Je eerfte is van
een manneken ; welckeeen gehoornt
hooft heeft. De tweede van een wijf-
ken , dat geen hoorens heeft, maer de
voorftepooten , zynin een hoornach-
tige gheftalte verandert , daerom heb
ick het v oor waerts afghebeeldt. De
derde gedaente vertoont dit dierken >
ghelijck het fpeelt op het water, in
fulcker voeghen ende fatfoen als het
hier af ghebeeldt ftaet. Het heeft de
felfde grootte met welcke het hier
vertoont wort, van koleur ghelijck
bofch- boom-houdt , met een langen
dry voudigen fteert. Somtijts vlieght
het met het hooft na beneden, fom-
tijts met het hooft verheven , ghelijck
de ander dieren diemen infecta noemt.
Al vliegende vermenghen fy fich met
malkandercn , fpelende met haer be-
vende vlercxkens. Sy weten haerdry-

vou-

voudighen fteert fo uyt te breyden op
het water , dat de refte van haer lic-
haem bequamelick daer op verheven
ftaendekan fteunen.

Defe dierkens hebben haeren oir-
fpronck uyt een aerd-worm , die poo-
ten heeft, welcken worm daer na ver-
andert wert in een beeftken dat geen
pootjens heeft als het uyt de aerde te
voorfchijn kompt. Het is omvangen
met een feer wit vliesken, ende als dat
vliesken opghebroocken is , dan be-
gint het te vliegen ; 'twelck ghemee-
nelick ghefchiet ontrent het reeft van
den H. Oduphus. Dit vliegen defer
dierkens duyrt dry daghen lanck , fo
nochtans , dat alle de ghene die des
finorghens te voorfchijn komen, des
avonds fterven.Terwijl defe dierkens
met haere fteerten op het water fteu-
nen ende fpelen , fo wordenie lichte-

[a J 4 lick

lick vande vilïchen ghevanghen ende
opgeèten, ende daerom wordenfe
vande viffchers aes ghenaempt , om
datfede viffchentot voedfel verftrec-
ken,

Uyt het voor-verhaelde ende uyt
het gene Augerius Clutius befchrijft
uyt de antwoorden Petri Crachtii , op
eenighe vraghen raéckende defe dicr-
kensblijckt^dat defe vlieghende dier-
kens haeren oirlpronck hebben uyt
feeckere wormen , diemen feght dat
lange te voor llch inde aerde onthou-
den hebben, ende daerna tot verande-
ringe komen , even op foeen wijfe als
vande rupfenis getoont j uyt welcke
verandeiinghe defe vier- voetige die-
ren voort-komen. Defe wormen wor-
den vande viffchers ghebruyckt tot
aes om vifch mede te vangen, ende
om datfc teer ende facht zïjnfa fteec-

ken

kenfeden angel doorhethooft'twelck
hardtachtigh is, om te beter vaft
te blijven. Defe wormen zijn fnel
in haer beweginghe , peerfch van ko-
leiir , maer worden allenxkens gheel-
achtigh. Het gemeen gevoelen is ,
datfefaedt werpen eerfe beginnen te
vliegen , ende dat daer uyt weder an-
dere wormen voort-komen , hoewel
andere dencken datfe uyt de kley ha-
ren oirfpronck nemen. De Viflchers
(eggen dat als het water leegh vloey t,
datfe dan haer dieper inde aerde ver-
fteecken jmaer hoe hooger het vloey t,
hoe datfe hoogher fïch na het opper-
vlack der grondt begeven. Item hoe
kleynder datfe zijn , hoefe ondieper
inde aerde bevonden worden j ende
hoe grooter,hoe dieper.

Terwijlen ( feght denghemelden
Pecrue Crachtius j dat deie dierkens

vlie-

vlieghen , fo en ghebruy eken fe geen
fpijfe , fy vliegen gheduyrichlick on-
trent het opper-vlack des waters km
de den oever , fomtijts vliegenfeoock
over het landt , maer keeren al weder
tot de revier , in welcke fy eyndelick
in een ontelbaere menighte verfmoo-
ren , endevande viflehenende voghe-
len geëten worden.

Defe dierkens fegt ( Aug. Clutius )
na datfe de ghedaente van een worm
af-geleght hebben , houden haer ftil
fonder beweghen , ende worden met
een dun vliesken als een fchel of
fchorskenover-trocken , welcke ghe-
broocken zijnde , fo kompt daer uyt,
als uyt een ey , een dier dat vier vleu-
gels ende fes pooten heeft; ende wort
dan eerft volmaeckt , na dat het fijn
derde geftalte heeft aengedaen ; doch
middeler-tijdt alfe in hare verande-

ringe

ringhezijn, en ghebruyckenfè gheen
fpijfe, maer wel fo lange fy onder de
ghedaente van een worm leven : in
welcken tijdt, fy met haer hooft dat
niet alleen hardt is , maeroock met
hoornkens voorfien , de aerde feer
bequamelick weten tedoor-booren.
Oock hebbenfeeen fteert , die haer
als een roer dient, met welcke fy haer
felven in het fwemmen weten te be-
helpen , ende haren koers te bellie-
ren.

Dus ver hebben wy kortelick uyt
verfcheyden Schrijvers by een ghe-
bracht 't gene aenmerckens waerdigh
is aemgaende de(e eenen-dag-levende
dierkens , waer by nu met een
woordt, tot eenbefluydt mach ghe-
v oeght werden J t geen ick felfs daer
van hebbe bevonden , ende feer wel
met de voor-gaende befchrijvinghe

over-

over een kompt. Want in het jaer
1 6^ 2 den 23 Julii ben ick van Mid-
delburgh ghevaeren nae Rotterdam»
ende komende ontrent den avondt
op de Maes ontrent Dordrecht, fagen
wy dat allefints rontom ons vloogh
een ontelbare menichte van dier-
kens , ontrenteen vinger lanck , ghe-
heelwit, metdobbelefteerten, ende
yeder hadde vier vlércken ende fes
pooten , ende vervellen even gelijck
de Zijde-wormen. De Hollanders
noemen defe dierkensH*/* , ende om
datfe Co dicht ende in fulcken groote
menichte vliegen , fois daervan een
fpreeck-woordt gekomen,waer door,
alfmen wil uyt-drncken een groote
menichte van menfchen ; die by een
loopen , datmen fegt , het waflèr (6
dicht , of daer waffer fo veel als Haft ;
want als my defe dierkens ontmoete-
den

den , fo vlogenfe in fulcken overvloet
allefints rontom ons fchip ende
lichaemen , als de fneeuw- vloeken in-
den winter, als het dichte fneeuwt,
ende met den fonnen onder-ganck
vielenfe alle in het water tot een aes
derviflehen. Doch uyt vergelijckin-
ghe van mijn ervarentheydt ende der
andere,die ickuyt verfcheyden Schrij-
vers by-gebracht hebbe,isligtaf tene-
men,dat na de verlcheydentheydt der
plaetfen , defedierkens,in ghedaente,
vlcrcken endefo voorts verfcheyden
zijn ; hoewelie in't gemeen ten aen-
fien van haren oirfpronck, aerdt ende
onderganckjgroore ghemeenfehap
hebben.

Vatrt "&el.

MET AMORPHOSEOS
NATURALIS ENCOMION:

Ofte

LAUWE R-L O F,

Uytgefchalmt op de wel doorzochte Natuir-
Veranderingen vanden onvermoeyden,
y verigen en zeer vlijtigen Natuyr-gronder

JOHANNES GOEDAERT,

dienden Naeuif-keurigen lezer en Lïef-hebbtr
dezes BO EC K.S.

lefhebbers die Natuur bemint,
Zie hier wat (joedaert ondervin t ,
Dat nimmer was te voor bevonden ,
Dat groote Helden noyt verftonden*
Het wonder-werck van God de Heer,
Die in dit werck heeft d'hoogfte eer.
Dewijl al dees veranderingen
Alleen zijn roem en eere zingen.
Het kleenfte fchepfel geeft bewijs
Hoe groot , hoe heerlij ck, en hoe wijs
De Heere is : die oock dit wonder
Door Goedaert (recht Natuur Door-gronder)
Zijn vollek fchenkt, op dat dit werck
Oock zy tot voordeel van zijn Kerck.
Wanneer wy 't geen eerft lagh in 't doncker
Zien blijncken met een groote floncker , •

Wanneer

Wanneer wy 't alderlightft gediert ,

Dat tuflchen aard en Hemel fwiert,
Zien kruy pen uyt de fware wormen
Die op den buy ck de aard beftormen.

Wanneer men oöck de worm befiet,

Die wezen uyt ons mis geniet.
Wanneer wy d'alder-fchoonft koleuren
( Of immers die wy daar voor keuren )

Zien komen uyt de vuylfte pier ,

Of uyt de fwartfte mad' of mier.
Wanneer wy , hoe dit kan gefchieden
Van Goed- aard duydigh zien bedieden.

'k Segh meer : als hy dit werck begroot ,

En toont hoe 't leven uyt de doot
Te voorfchijnkompt: hoe wormen fterven,
En 't nieuwe-leven weer verwerven.

O wonder-werck ! een werck gewis

Welck voorbeeld van d'opftandingh is.
Want 't oude lichaam van die maden
Dat fich eer ft moft met fpijs verfaden ,

Gebruyckt dan ganfch geen fpijfe meer

Maar is als doot , en wort dan weer
Geen mad 3 of worm, gelijck te voren ,
Maar als ver heerlij ckt, en herboren

Herleeft , en fteygert met de vlught

Gelijck een vogel na de lught.
En dit's O God ! om ons te leeren
Hoe dat wy weder tot u keeren ,

Na dat ae luy fter en de lof

Der menfchen is vergaen in ftof.

Want

Want dat zal 't lighaam dat moet ïncken
In iwarte aard , in d' Hemel blijncken*
Als eerft die zuy v'ringh is gefchiet
Die ons weer eer voor oneer biedt !
Juygh O myn Ziel ! gy fult dan mayen
't Geen gy in pijn en Imert moft zayen ,
Een lighaam vol van hecrlichey t
In ftanck en on-eer neer-geleyt.
Doch niet te ver , zijt gy genegen
Te weten hoe dit wert verkregen ,
O Lezer ! lees en onderzouk
De zoetheyt van dit nutte bouk ,
Zoo zal het Goedaard niet berouwen
U dit noch verder te ontfouwen.

Bern, Omnium aninantium etïam
rept t hum % & volatihum creatio
iS fuflentatio a Deo eji.

Joh. Jon es.

7

f

Cl

I